Antlaşmalar - Kars Antlaşması

Kars Antlaşması

Ankara Hükümeti ile Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Rus SFSC arasında imzalanan antlaşma (13 Ekim 1921).

Türkiye’nin kuzeydoğu sınırlarını çizen Moskova Antlaşması’na (16 Mart 1921) Gürcistan ve Ermenistan katılmamıştı. Moskova Antlaşmasının 15. maddesi, barışı sürekli kılmak amacıyla Türkiye’nin bu ülkelerle de antlaşma imzalamasını öngörüyordu. Gürcistan SSC dışişleri komiseri Aleksandre Svanidze 30 Temmuz 1921’de Ankara’ya bu doğrultuda bir öneri getirdi. Ama Sakarya’da Yunan ordusuyla yürütülen savaş nedeniyle görüşme gerçekleşemedi. Konuya ilişkin görüşmeler 26 Eylül 1921’de Kars’ta başladı. Ankara Hükümeti ile Ermenistan SSC, Gürcistan SSC, Azerbaycan SSC ve RSFSC temsilcilerinin katıldığı görüşmelerin temelini Moskova Antlaşması oluşturdu. Konferansta Kalp tuz madenleri ve Bakû petrollerine ilişkin tartışmalar dışında önemli bir anlaşmazlık çıkmadı.

Bölgedeki sınır sorunlarına temelli çözümler getiren Kars Antlaşmasıyla Batum Gürcistan’a bırakılırken azınlık cemaatlerin dinsel haklarını düzenleyecek önlemlerin alınması sorumluluğu Gürcistan hükümetine verildi. Sınır bölgesinde yaşayanların karşılıklı geçişleri, kışlık ve yazlık otlaklardan yararlanmaları da geçici olarak bir düzene bağlandı. Öte yandan Nahçıvan bölgesinin Azerbaycan’ın koruyuculuğunda özerk bir konuma kavuşturulması kararlaştırıldı.

KARS ANTLAŞMASI (13 Ekim 1921):

• SSCB'nin üç Cumhuriyeti Ermenistan, Gürcistan, Azerbeycan antlaşmayı onaylamıştır.

Çeşidi Barış Antlaşması
İmza- Tarih 13 Ekim 1921
Yer: Kars
İmzacı devletler

• Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti
• Türkiye Büyük Millet Meclisi

Dilleri Rusça, Türkçe

Kars Antlaşması, Rusya, 1917'den sonra Kafkasya’dan çekildi. Bölgede Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan bağımsızlığına kavuşmuş ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti başta olmak üzere üç devlet kurulmuştur. Fakat Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti iki yıl sonra Kafkasya’yı yeniden işgal etmiştir. Bölgedeki üç devlet Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine girdi. Sakarya zaferinden sonra Sovyet Rusya’nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması imzalandı. Buna göre: Her 3 Cumhuriyet, Moskova Antlaşması'nı kendileri için de geçerli sayıyordu. Böylece Türkiye’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona erdi.
Bir giriş bölümü, 20 makale ve eklerinden oluşmaktadır. Sözleşmenin geçerli şartı kabul edilmemiştir.Ancak, bazı bilgilere göre antlaşmanın hükümleri 25 yıllık geçerliliği olan ek protokolleri vardır. Böylece, Azerbaycan'ın Nahçıvan bölgesinin hemillik hakkında 5 Maddede ifade edilen şartı açık olur.

Berlin (Potstdam) Konferansın liderlerinin 6’ncı toplantısında Molotovun 22 Temmuz 1945 yılında Türk-Sovyet müttefik anltaşmasının koşulları hakkında yapılmış açıklaması bu süre ile koşullandırılmıştır. Bu koşulları Kars, Artvin ve Ardahan hariç bölgelerin geri vermesi ve Karadeniz Boğazlar sorunları çözüm hükümleri kapsamaktadır.
Benzer antlaşmaların uluslararası tecrübesine gorunce, kural olarak belirli eylem süre ve kullanım düzen bulunmaktadir, ama genel kullanım için hazırlandığı ana metinde bu hakkinda tespit yoktur, cunku gizlilik vardır.

Konferans ve imza
Kars Konferansı'na Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetini temsilen, başdelege olarak Doğu Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşa, delege olarak Burdur milletvekili Veli Bey, Ankara hükümetinin Azerbaycan temsilcisi Memduh Şevket Bey, Doğu Anadolu Demiryolları inşaat başmühendisi Muhtar Bey, müşavir (danışman) olarak Batum milletvekili Edip Bey, Reji Umûmî Müfettişi Muvaffak Bey, Doğu Cephesi Kurmay Başkanı Kadri Bey, Kurmay Binbaşı Veysel Bey, Kurmay Binbaşı Talât Bey ve kâtip olarak dışişleri memurlarından Zühtü Bey, Osman Bey ve Cephe yaverleri Nazmi Bey ve Selahattin Bey katlımışlardır.

Antlaşma, Türkiye'yi temsil eden Kazım Karabekir Paşa, Veli Bey, Muhtar Bey, Memduh Şevket Bey, Sovyetler'i temsil eden Rusya büyükelçisi Yakov Ganetsky, Ermenistan dışişleri bakanı Askanaz Mravian ve iç işleri bakanı Poghos Makintsian ile Azerbaycan Devlet Bakanı, Behboud Shahtahtinsky ve Gürcistan savunma bakanı Shalva Eliava ve dış işleri bakanı Alexander Svanidze'nin katıldığı bir toplantıyla imzalandı.

Şimdiki durum
Sovyetler Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1991’de dağıldıktan sonra bağımsız olan Ermenistan Kars Antlaşması'nı tanımadı. Erivan Taşnak Partisi Temsilcisi Kiro Manoyan ve Ermenistan dış işleri bakanı Vartan Oskanyan Kars Antlaşması'nın Sovyetler Birliği ile imzalandığını bağımsız Ermenistan tarafından imzalanmadığını öne sürerek bu sınırların geçerli olmadığını, daha farklı bölgeleri sınır belirlemiş Sevr Antlaşmasını esas aldıklarını belirtti.