NİTELİK a.
1. Bir şeyin şu ya da bu biçimde algılanmasına olanak veren özelliklerin tümü; vasıf: ilişkilerinin niteliği değişmiş, arkadaş olmuşlardı. Işığın niteliğine önem veren bir fotoğrafçı.
2. Bir şeyi orta düzeyin üzerine çıkaran şey; kalite: Niteliği niceliğe tercih etmek.
3. Bir nesnenin, bir eşyanın, bir ürünün, bir şeyin, kendisinden bekleneni en iyi şekilde karşılamasına olanak veren olumlu yönlerinden her biri: Bu ürünün, bu arabanın birçok niteliği var.
4. Ahlak, düşünce, meslek vb. açısından olumlu olarak değerlendirilen kişilik ya da davranış özelliği: Tümüylü kusurlu sayılamaz, birtakım nitelikleri de vardır. Ahlaki nitelikler.
—Elekt. ve Telekom. Nitelik çarpanı, İYİLİK* ÇARPANl'nın eşanlamlısı.
—Fels. Bir öznenin varlık biçiminin, bu öznede bulunup bulunmadığını ileri sürüp süremeyeceğimizi belirleyen düşünce kategorisi; bir kişinin ya da öznenin varlık tarzı. (Bk. ansıkl. böl.) pirindi nitelikler, skolastik terminolojide, katılık, uzam, biçim, sayı, hareket ya da hareketsizlik gibi madde fikrinden ayrılmaları olanaksız nitelikler
—istat. istatistik birimin taşıdığı ya da taşımadığı nitel özellik, (istatistik, o niteliği taşıyan birimlerin sayısına ya da göreli sıklıklarına yöneliktir.)
—Manyet. Nitelik çarpanı, yitim açısı teğetinin tersi.
—Sağl. kor. Salgın yaratıcı nitelik, bir salgın hastalığın ciddiyetini ve şiddetini belirleyen karakteristiklerin tümü. (Mikrobun hastalık yapma gücü, geçme ya da bulaşma kolaylığı; bulunulan sağlık koşulları, topluluğun bağışıklık, özellikle aşı durumu.)
—Sesbilg. Tınısı ve eklemlenme biçimi açısından, bir sesin özelliği.
—ANSİKL. Fels. Aristoteles’e göre "nitelik, bir varlığın şöyle ya da böyle olduğunu söylememizi sağlayan şeydir” (Kategoriler,; 8).
•
Descartes’ta "nitelik", “özellik" anlamına gelir: “Burada biçim ya da kip (tarz) dediğimde, başka yerde yüklem ya da nitelik dediğimden farklı bir şeyi anlayamıyorum. Ancak tözün bir başka biçimde düzenlendiğini ya da çeşitlendiğini düşündüğümde, özellikle kip ya da biçim adını kullanıyorum ve bu düzenleme ya da değişiklikten ötürü böyle adlandırıla bildiği zaman da, onun böyle adlandırılmasına yol açan çeşitli biçimlere, nitelik adını veriyorum” (Felsefenin ilkeleri [les Principes de la philosophie], 1, 56).
•
Kant'a göre nitelik kategorisi, anlık ilkelerinden biridir ve bundan ötürü duyum üzerinde ve dolayısıyla deney nesneleri üzerinde bir önsel etki derecesi olarak Kant'ın bilgi kuramına girer. Kant şöyle der: "Duyumun niteliği her zaman deneyseldir ve hiçbir zaman önsel olarak tasarlanamaz [...]. Buna göre tüm duyumlar ancak [...] sonsal olarak verilmişlerse de, bir dereceleri olması açısından taşıdıkları özellik, önsel olarak bilinebilir. Genellikle büyüklükler konusunda önsel olarak ancak bir tek niteliği, yani süreklilik niteliğini bilebilmemiz ve tüm nitelikler (yani, görüngülerin gerçeği) içinde önsel olarak onların yoğun büyüklüklerimden, yani bir dereceye sahip olmalarından başka bir şey bilemememiz ve geri kalan her şeyin deneye bırakılmış olması, dikkate değer" (Salt aklın eleştirisi [Kritik der reinen Vernunft], 2, 23).
•
Hegel'de nitelik (alm. Oualitât), genel varlık kipliklerinin birincisidir. Varlık-hiçlik oluş, buradavarlık, kendi-için-varlık biçimlerine bürünen varlık, bir şeyi kendisi yapan şeye, onun iç ve dış belirlenimine yönelir. Flegel şöyle der. "Nitel belirlenim, niteliği olduğu varlıkla bir ve aynı şeydir, onu aşmaz ve onun içinde kalmaz, ama onun dolayımsız sınırını oluşturur. Bundan ötürü, dolayımsız belirlenim olarak nitelik, birincildir ve dolayısıyla ilk önce niteliği ele almak gerekir (VVİssenschaft der Logik [Mantık bilimi], “Varlık”).
Kaynak: Büyük Larousse
Nitelik Nedir?
