Sultan Nedir?

Sultan (Arapça: سلطان), tarihte pek çok farklı anlamda kullanılmış olan İslamî bir sıfattır. Sözcük olarak "güç", "otorite", "yönetici" anlamlarına gelir. Genelde bağımsızlığını ilan eden İslam hükümdarları tarafından kullanılmıştır.

Sponsorlu Bağlantılar

İslâm devletlerinde, hükümdara verilen unvan. “Padişah, hakan, han, hükümdar” manâlarındadır. Sultan tabiri, Müslüman hükümdarlarının bilhassa Sünnî kısmına ait bir unvandır. Sözcük, Süryânice'den alınmış olup, iktidar sahibi demektir. Daha sonraları, hakimiyet, delil ve bürhan manâsına da alınmıştır. Sultan unvanını ilk defa 2. asrın ilk yıllarında, Gazne’de hükümdar bulunan Mahmud İbn-il Emir Sebüktekin kullandı.

Hilâfet, Emevî ve Abbasî sultanlarında bulunduğundan, bunlara mecazen halife, diğer büyük İslâm devletlerinin emirlerine, hükümdarlarına sultan denildi.

Sultanlık, Gazneliler'den, Selçuklular'a ve onlardan da Osmanlılar'a geçti. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'e, Abbasî hilâfet merkezini, Şiî Büveyhoğullarının tahakkümü altından kurtardığından Abbasi halifesi tarafından "Karaların ve Denizlerin Sultanı" unvanı verilmişti. Haçlılar'a karşı kahramanca müdafaasıyla şöhret bulan Kılıç Arslan, Sultan-ı İklim-i Rum lâkabıyla meşhurdur.
Fatih Sultan Mehmed

Osmanlı Sultanları, Orhan Gazi'den itibaren, kitabelerinde hep sultan tabirini kullandılar. Sikke üzerinde ilk defa sultan sıfatını kullanansa Birinci Murad Han'dır. Emir Süleyman’ın sikkelerinde yalnız “Emir Süleyman” ibaresi görülür. Çelebi Sultan Mehmed, Sultan ve Sultan-ı Âzam, Es-Sultan-ül Melik-ül Âzam ibaresi bulunan ve Akçe-i Osmanî denilen gümüş sikkeleri kestirdi. İkinci Murad Han'ın bazı sikkelerinde Sultan unvanı bulunduğu gibi, halefleri de paralarında bu tabiri bol miktarda kullanmışlardır. Sultan Çelebi Mehmed’e kadar Osmanlı padişahları için resmî kayıtlarda Sultan yerine “Bey” unvanı kullanılmıştır. Sultan sözcüğü Sultan-üs-Selâtin, Sultan-ül-Mücâhidin, Sultan-ül-Guzât, Emir-ül-Kebir unvanları gerek tazimen, gerek umumi surette, padişahlar hakkında kitaplara ve kitabelere yazılmıştır.

Abbasî Halifesi, Sofya’nın fethi üzerine Murad Hüdâvendigâr’a yazdığı mektupta “Sultan-ül-Guzât, El-Mücâhidin” diye hitap ediyordu.

Batı dillerinde mutlak manâda Sultan sözcüğü, yalnız İstanbul’da oturan padişah manâsına gelir. Türkler ise kendi hükümdarlarına yalnız kullanırken, Sultan değil, Padişah derler. Sultan sözcüğünü, ancak isimle beraber, Sultan Osman, Sultan Abdülaziz şeklinde kullanır veya Murad Han, Abdülmecid Han derler. Yalın sözcük olarak “Padişah” kullanırlardı.

Padişah, Türk imparatoru sıfatıyla hakan, İslâm imparatoru sıfatıyla sultandı. Padişahların kız ve erkek çocukları, anneleri ve kadınları için de isminden sonra, Hadice Turhan Sultan’da olduğu gibi sultan unvanı kullanılırdı.

Osmanlılar tarafından da, hem Padişahlar, hem de hanedanın kadın üyeleri için kullanılmıştır. Örneğin Sultan Süleyman ve Esma Sultan.

SULTAN a. (ar. sut(Sn). Sünniliği benimsemiş tüm İslam hükümdarları gibi os- manlı padişahlarına, onların kız ve erkek çocuklarına, anneleri ve kadınlarına da özgü unvan. (Bk. ansikl. böl.)

—Esk. Sultan-ı çerh, sultan-ı encüm, güneş. || Sultan-ı dervişan, Hz. Muhammet. || Sultan-ı rum, osmanlı padişahı.

—Esk. giy. Eskiden Avrupa'da işlemeli kumaştan yapılan, önden açık uzun giysiye verilen ad.

—Tar. Sultan kethüdası, Osmanlı devletinde padişahlarla şehzadelerin evlendirilen kızlarının dairelerine ilişkin işlerine bakan görevli. (Bu işe genellikle yaşlı ve dindar, güvenilir kişiler atanırdı. “Kâhya" da denen sultan kethüdası, görevli olduğu yerin gelir ve giderleriyle ilgilenir, resmi dairelerdeki işlerini kovalar, ayrıca da güvenliğinden sorumlu tutulurdu. Bu görev saltanat kaldırılana kadar sürdü.)

—Tasav. Bektaşilerin bazı büyüklerine verdikleri ad.

—ANSİKL. Tar Süryanice iktidar anlamındaki "sultana”dan arapçaya geçen ve başlangıçta soyut iktidarı ifade eden "sultan" sözcüğü, XI. yy.’dan başlayarak kişisel bir unvan biçimine dönüştü. Gazneli ve büveyhi hükümdarları tarafından kullanılmasına karşın, "sultan” unvanını gerçek bir hükümdar unvanı durumuna getiren, bu unvanı paralarında ilk kez kullanan büyük Selçuklu sultanı Tuğrul Bey’ dir. Suriye ve Kirman'daki yerel Selçuklu hanedanları ile atabey hanedanlarının sultan unvanını kullanmadıkları görülmektedir. Sultan unvanı Büyük Selçukluların çöküşünden sonra Harizmşahlar ve Kılıç Arslan ll'den başlayarak da Anadolu Selçukluları tarafından kullanıldı. Sultan unvanını veren Bağdat halifelerinin çöküşünden sonra pek çok İslam hükümdarının bu unvanı sahiplendiği görülmektedir. Harizmşahlar dışında Sünni hükümdarların kullandığı sultan unvanına, Memluklar özel bir önem verdiler. Şii İran'da ise, hükümdarların benimsemediği sultan unvanı, yüksek rütbeli subaylar, valiler tarafından kullanılıyordu.
Osmanlı hükümdarları, başlangıçta "bey" unvanını kullanıyorlardı. Bayezit l'in Kahire'deki halifeden sultanlık menşuru aldığı ileri sürülür. İstanbul'u fetheden Mehmet II, “sultan ül-berreyni ve’l bahreyn" (iki karanın ve iki denizin sultanı) unvanını kullanıyordu. Sultan unvanı, Osmanlılar’da "padişah" ve "hünkâr” unvanları kadar yaygın kullanılmamakla birlikte, resmi yazışmalarda hükümdarın adından önce gelen "sultan bin sultan” (sultan oğlu sultan) deyiminde olduğu gibi önemli yer tutardı. Osmanlılar’da sultan unvanının şehzadeler, XVI. yy.'dan başlayarak padişah ve şehzadelerin kızları için kullanıldığı görülmektedir. Padişahların annelerine de “valide sultan" denirdi. Padişah ve şehzadeler için kullanıldığında sultan sözcüğü adın önünde, prensesler için kullanıldığında ise arkasında yer alırdı. XIX. yy.'da şehzadelerin sultan unvanını kullanmaları yasaklandı. Günümüzde Fas ve Zanzibar gibi İslam ülkelerinde hükümdar unvanı olarak kullanılmaktadır.