Pres Nedir?

1 . İşletme, onarma, düzletme vb. işlemlerin uygulanması için bir nesneyi, iki ağırlık arasında mekanik olarak sıkıştırmaya yarayan alet, mengene, cendere.
2 . Üzüm, elma, zeytin vb. meyve ve sebzeleri sıkarak suyunu, yağını çıkarmakta kullanılan alet veya araç.

3 . spor Baskı.

PRES a. (fr. presse).
1. Suyunu çıkarmak için üzüm, elma gibi meyveleri, yağını çıkarmak için zeytin, yerfıstığı gibi ürünleri sıkmaya yarayan alet. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu aletin bulunduğu oda ya da bölüm.

—Ciltç. içerisine, uygulanmakta olan işlem nedeniyle sıkıştırılması gereken (örneğin kambura işlemi) kitabın konulduğu parçalar ya da aygıtlar bütünü. (Eşanl. CENDERE.) || Pres tahtası, içbükey uçları, kambura işleminden sonra cildin sırt yüzeyini eşitlemeye yarayan kâğıt ıstakası biçiminde sert ağaç parçası. || Darbeli pres, ahşap ya da dökümden yapılmış, bir vida ve bir volanla kumanda edilen tablaları arasına, perdahlanacak kâğıtların, kat yerlerinin ve baskının arka yüzüne çıkan kabarıklıkların ezilmesi için birleştirilmiş cildin ya da kaplanma ve paketleme aşamasındaki ciltlerin konulduğu yatay pres. (Endüstriyel cilt atölyeleri bunların yerine hidrolik ve havalı presler kullanmaktadır.) || Yaldız presi, cilt kapaklarının plaka ile basımı ve yaldızlanması işleminde kullanılan makine. (Bazı yaldız preslerinin, yaldız kalıplarını gerekli sıcaklığa yükseltecek ısıtma düzenekleri vardır ve bu makineler renk, tunç ya da altın yaldız merdanelerini otomatik olarak ilerleten bir sistemle donatılmıştır.)

—Hidr. bağl. Beton presi, hazır beton sanayisinde, genellikle kuvvetli bir titreştirme işlemiyle birlikte uygulanan sıkıştırma sayesinde kalıpları içinde beton üretmeyi sağlayan makine. (Dökümden hemen sonra kalıptan çıkarılan oldukça kuru beton, bloklar, bordür taşları, kanallar, döşeme kaplamaları yapmada kullanılır.)

—Kâğ. san. Emici pres, tflri, içi dolu, öbürü, üstü kauçuk kaplı metal bir kovandan oluşan iki valsten meydana gelen pres; içi boş valsin tüm yüzeyi boyunce delinen delikler bir vakum uygulamaya olanak verir. (Emici pres, hem basınç hem de bir pompanın oluşturduğu vakum etkisiyle suyu alır.) || Filigran presi, üzerinde kabartma ya da oyuk bir şekil bulunan ve kâğıt makinesinin pres bölümünde yer alan bir başka valsle birlikte bir filigran oluşturmak için kullanılan, üstü kauçuk kaplı vals. || Kuşeleme presi, içi dolu iki valsten oluşan yaş pres. || Ofset presi, kurutma biriminin girişine yerleştirilen ve kâğıt ya da kartonun yüzeyine daha düzgün bir görünüm vermeye yarayan içi dolu iki valsten oluşan pres. || Tutkal presi, kâğıt makinesi kurutucusunun iki bataryası arasına yerleştirilen ve içinden geçen kâğıt yaprağına düzgün bir tutkal katmanı, kuşeleme karışımı ya da başka bir madde süren iki valsten oluşan pres. (Eşanl. SİZE PRESS.) || Yaş pres, yüzeyleri kauçuk, bez, keçe ya da parlatılmış granitle kaplı iki ya da daha çok valsten oluşan ve yaş yaprağın suyunu almak ve onu daha tıkız bir hale getirmek için kullanılan pres. (Yaş pres kurutma biriminin hemen önünde yer alır.)

—Mak. san. Temel olarak, mekanik ya da hidrolik kumandayla birbirine yaklaşabilen ve aralarına yerleştirilecek bir malzemeyi sıkıştırmaya yarayan iki tabladan oluşmuş makine. (Bk. ansikl. böl. Mak. san. ve Polim.) || C gövdeli pres, başı, tek bir düşey dikme üzerine desteksiz olarak bağlanmış, genellikle küçük boyutlu pres. || Deveboynu pres gövdesi deveboynu biçiminde olan, düşük ve orta güçlü kesme ve çekme presi. || El presi, elle uygulanan mekanik kuvvetin, mekanik ya da hidrolik bir sistemle yükseltildiği pres. || Hidrolik pres, basıncın bir akışkan aracılığıyla ve bir yük akümülatörü, bir pompa ya da bir kompresör yardımıyla elde edildiği pres. || Tekparça pres, gerekli gücün, prese bağlı bir pompa yardımıyla elde edildiği hidrolik pres.

—Nümism. Sikke presi, para ve madalya basımında kullanılan ilk darbeli makine. (Bk. ansikl. böl.)

—Parac. Para basma presi, özellikle para basımında kullanılmak üzere yapılmış, kumanda kollu ya da eksantrikli tipte mekanik pres. (Bk. ansikl. böl.)

—Spor. Futbolda adam adama uygulanan savunma taktiği; baskı. || Tam saha pres, futbolda sahanın tamamında uygulanan adam adama savunma taktiği. || Yan saha pres, futbolda bir takımın kendi yarı alanında uyguladığı adam adama savunma taktiği.

—Süslem. sant. Sabit tablalı, üstünde yapma çiçek oyma (oyma cenderesi), bu çiçekleri basma (basma cenderesi), rengi saptamak için sıkma (sıkma cenderesi) işini görebilen hareketli bir parçası olan alet.

—Sütç. Peynirin sıkılmasında kullanılan alet.

—Şek. san. Küspe presi, pancar küspelerinde kalan suyun bir kısmını sıkarak ayıran alet.

—Tarım mak. Tarımsal bir ürünün taşınmasını kolaylaştırmak üzere sıkıştırarak hacmini küçültmeye ve geometrik bir biçime sokulmasına yarayan makine. (Kuru yem bitkilerini ya da unları toprak haline getirmek için kullanılan ve içinden geçen ürünü döner makaralarla sıkıştırarak kesik koni biçimindeki deliklerden geçiren silindirik hadde presler vardır. Eskiden görülen sabit konumlu kuru ot preslerine günümüzde yalnız balya makinelerinde rastlanır.)

—Tekst. Birbiri üzerine bastıran ve tarama makinesi girişinde sıyrılmış keten saplarını tutan, iki metal plakadan oluşmuş bütün. || Buharlı pres, aprelemek ve satış için gerekli görünümü vermek amacıyla, kumaşları ya da trikoları sıcak etkisiyle düzleştirmede kullanılan ısıtmalı ve buharlı tablalara sahip makine.

—Tic. Pres makinesi, birbirine bağlı iki levha arasında elbise ütûlemeye yarayan sanayi makinesi. (Bir kazana bağlı olan levhalardan biri kumaşa buhar verirken, öteki levha da emme yoluyla onu kurutur.)

—ANSİKL. Bağc. Pres eski bir tarım aletidir ve şimdiye kadar çeşitli biçimler almıştır. iki kalın kalasın kaldıraç gibi iş gördüğü kaldıraçtı pres, yatay pres, vb. Modern presler iki tipe ayrılır: sürekli presler ve aralıklı çalışan presler. Sürekli preslerde üzümler, içerisinde adımları küçülen vidanın döndüğü delikli bir silindire sürekli olarak doldurulur. Aralıklı çalışan preslerde alet üzümle ağzına kadar doldurulur, sonra, yivli bir hidrolik kriko (ya da eski presterde vida) ile çalışan bir piston yukardan aşağı bastırılarak sıkıştırılır. Bundan baş
ka yan kapakları birbirine yaklaşan ve döndürücü ekseninde posaları ufalayan zincirlerin bulunduğu silindir biçiminde yatay presler de vardır. En son geliştirilen havalı presler, önceden üzümün yerleştirildiği delikli bir silindirin içinde bulunan su sızdırmaz bir torbanın şişirilmesiyle çalışır.

—Mak. san.
• Mekanik kumandalı presler. Bu makineler kızağın kumanda organlarını (krank mili, volan, biyel, kavrama vb.) hidrolik dikey pres ve işlenecek malzemeyi taşıyan dökme demir, dökme çelik ya da haddelenmiş, dövülmüş ve kaynaklanmış çelik bir gövdeden oluşur. Bir ötelenme hareketi yapan, kızak yollarıyla kılavuzlanmış ve uygun bir düzenekle tahrik edilen hareketli organ kızak, gövdeye tespit edilmiş bir dişikalıp ve kızağa bağlı bir zımbadan oluşan bir takım içine sıkıştırılmış malzemeye dayanır. Bir kavrama, bir volanın dairesel hareketini kızağa iletir Sürtünmek ya da elektropnömatik kumandalı olabilen bu kavrama, darbeli çalışma sırasında, zımba dişikalıptan ayrıldığında, kızağın hareketini, kursunun üst ölü noktasında avaraya alabilme üstünlüğünü taşır. Bu presler, gerçekleştirilecek işe bağlı olan gövde biçimine (deveboynu eğik gövdeli, çift dikmeli ya da plaketli, sûtunlu vb. pres) ve kızak kumanda sistemine göre birbirinden ayırt edilir.
Kızağın kursu genellikle sınırlıdır; bu durumda, basit etkili, eksantrikli denen pres, yürütülmesi kolay küçük işlerde kullanılır; çift etkili (çift eksantrik) pres, kesme ve soğuk çekme işlerine uygundur. Manivelalı ya da mafsallı presten, ağır işlerde yararlanılır.
Derin soğuk çekme işleri yapılmak istendiğinde, serbest kurslu, yani kursu sınırlı olmayan bir pres kullanmak gerekir Friksiyon presi, bu tür makineler kategorisine girer. Kızak, gövdeye tespit edilmiş bir somun içinde dönen vidalı bir'düzeneğe bağlıdır. Bu kızağı yükseltmek ya da indirmek için, vidalı düzenekten yararlanılır.

• Hidrolik kumandalı presler. Bu makine türünde kızak, gövdeye bağlı bir silindir içinde hareket eden bir pistonun ucuna tespit edilmiştir Devindirici akışkan olarak mineral yağ ya da su kullanılır. Böylece 5 000 ile 15 000 t düzeyinde, hatta daha yüksek itme güçleri elde edilebilir Çok büyük güçler sözkonusu olduğunda, devindirici akışkan silindir içine, ağırlık akümülatörlerine bağlı bir pompayla basılır. Hidrolik presin kullanımı, kimi işler için çok gerekli olan dereceli bir kuvvet verebilmesi nedeniyle büyük ölçüde yaygınlaşmıştır; oysa, mekanik kumandalı presin anlık bir etkisi vardır.
Fışkırtma presi de denen çekme presi, metallere ya da plastik maddelere bir kalıp arasında, soğuk ya da sıcak sıkıştırma uygulayarak, karmaşık profilli çubuklar ya da parçalar elde etmeye olanak verir.

—Nümism. Sikke presinin, XVI. yy.’da, “Kutsal Kabir Şövalyesi” adıyla tanınan augsburglu bir "makine teknisyeni" tarafından icat edildiği sanılmaktadır.
Zamanla bu makinede önemli düzeltmeler yapıldı. Makine, başlangıçta, ana çizgileriyle madeni bir kaide üzerine oturtulmuş plaket biçiminde masif bir gövdeden oluşuyordu. Plaketin üst tarafında bronzdan bir somun yer alıyor ve somunun içinden çelik bir vida geçiyordu. Vidanın başı, yatay bir kolun ortasına gömülmüştü. Böylece, yatay kolun çevriliş istikametine göre vida aşağı ya da yukarı inip çıkıyordu.
1803’ten sonra, yatay kolun yerini çelik volan aldı. Bu çelik volan, bir mile monte edilmiş olan ve volanın iki yanında yer alan iki düşey disk tarafından hareket ettirilmekteydi. Bu mil, artık elektrik motoruyla hareket ettirilmektedir Bu tip sikke preslerine "sürtünmeli sikke presi" denir.
Günümüzde madeni paralar, işleyiş ilkesi farklı olan otomatik preslerde basılmakta, fakat madalyaların basımında hâlâ sikke presi kullanılmaktadır.

—Parac. Bir para basma presi başlıca şu parçalardan oluşur: bir gövde; iki para kalıbından birinin takılı bulunduğu, almaşık hareketli bir sürgü kolu; metal pula yataklık eden halkanın yerleştirildiği bir tabla; öteki para kalıbını taşıyan bir örs ve son olarak, bir doldurma ve boşaltma düzeneği. Sürgü kolunun hareket eksenine göre, para basma presine "düşey vuruşlu” ya da "yatay vuruşlu” denir. Madeni paraların üzerindeki kabartılar tek bir vuruşla elde edilebilecek kadar hafif olduğundan, üretim hızı dakikada 450 madeni parayı bulabilir: bir metal pul halkanın önüne gelir ve sürgü kolunun ucundaki kalıp tarafından halkanın içine itilerek orada iki kalıp arasında basılır. Basılan para halkadan çıkarılarak atılır; buna “boşaltma" işlemi denir. Madeni para, arkadan gelen metal puldan önce bir oluğa fırlatılır ve bu işlem böylece sürer "Kırık halka” adı verilen yöntemde ise, halka üç parçadan yapılmıştır. Bu parçalar, baskı sırasında mekanik olarak kapanır ve sonra açılarak paranın halkayı boşaltmasını sağlar. Para basımında presler ancak 1840-1845'ten beri kullanılmaya başlanmış ve buhar makinesiyle birlikte gelişebilmiştir.

—Polim. Plastik maddelerin biçimlendirilmesinde pres kullanılması, temel olarak kalıplama tekniklerine bağlıdır Sıkıştırmayla kalıplamada presin asıl işlevi, tablalar üzerine basınç uygulayarak kalıbın kapanmasını ve böylece kalıplanacak malzenin dişikalıp ile zımba (erkek kalıp) tarafından belirlenen kesin biçimini almasını sağlamaktır. Basınç, mekanik (kollu ya da motorlu) ya da hidrolik bir sistemle sağlanır. Büyük bir kuvvetin uygulanması gereken tüm işlemlerde hidrolik presler yeğlenir; çünkü en emniyetlileri bu tür preslerdir. Sıkıştırmak bir presin en önemli özellikleri, kapanma kuvveti (50 -1 0001), kalıp bağlama tablalarının kullanılabilen geniş yüzeylerin olması ve hareketli tablanın kursudur (açılma büyüklüğü). Gerek kalıplamada kullanılan preslerde gerekse sıkıştırmak preslerde maddenin aktanlmasına yarayan ikinci bir piston vardır (50-150 MPa). Enjeksiyonla kalıplamada enjeksiyon presleri kullanılır; ancak bunlarla uygulanan kalıplama süreci, öncekilerden çok farklı olduğundan bunlara enjeksiyon makineleri demek daha doğrudur.