Havai Fişek Nedir?

HAVAİ FİŞEK. Gece gösterilerinde ve şenlik­lerde renk renk ışıklar saçan havai fişekler genellikle kartondan yapılan ve içine özel bir patlayıcı karışımı doldurulan uzun tüp biçi­mindeki bir kovandan oluşur. "Piroteknik karışım" denen bu fişek dolguları havanın oksijeni olmadan da yanabilen özel bir karı­şımdır. Kapalı bir kabın içinde yanan mum. içerideki havanın oksijeni bitince söner; oysa fişek, kovanının içinde hiç hava bulunmadığı halde bu karışım tükeninceye kadar yanmayı sürdürür. Çünkü karışımdaki maddelerden biri sürekli olarak oksijen açığa çıkarır ve kapalı kovandaki yanma olayının gerçekleş­mesini sağlar.
Yüzyıllarca fişek karışımında oksijen verici madde olarak güherçile (potasyum nitrat) kullanıldı. Bu tuz bütün doğu ülkelerinde bulunduğu için fişekçilik doğuda, özellikle Çin'de gelişmiş ve güherçile, kükürt, odunkö-mürü karışımından hazırlanan ilk fişekler burada yapılmıştır. Aynı maddelerin karışımı olan barutun, daha doğrusu kara barutun Avrupa'da tanınması ve ateşli silah mermile­rinde patlayıcı olarak kullanılması ancak 14. yüzyıla rastlar . Oysa bu tarihten çok önceleri Çin'de, barut doldurulmuş havai fişekler savaş ve gösteri amacıyla kullanılıyordu.
Avrupalılar havai fişek yapmayı Çinliler' den öğrendiler ve 13. yüzyıl boyunca fişekçi­lik önce İtalya'da, sonra Fransa'da ve bütün öbür Avrupa ülkelerinde hızla gelişti. Başlan­gıçta yalnızca dinsel festivallerde düzenlenen havai fişek gösterileri 18. yüzyılda, büyük Avrupa kentlerinde açılan lunaparkların en çok ilgi çeken gösterileri haline geldi. Sonra­ları hemen her ülkede ulusal bayramların, törenlerin ve özel kutlamaların ayrılmaz bir parçası olan bu gösterileri genellikle askeri uzmanlar yönetirdi.
19. yüzyılın başlarına kadar havai fişekler yalnızca bildiğimiz sarı alev renginde ışıklar saçardı. 18. yüzyılda potasyum nitratın kim­yasal bireşimle elde edilmesi renkli havai fişeklerin yapılmasına olanak hazırladı. Çün­kü potasyum kloratlı karışım yeterince ısı açığa çıkaracak biçimde yandığında, bu karı­şıma katılan çeşitli metaller gaz haline gelerek alevi renklendirebiliyordu . Böy­lece baryum tuzlarıyla yeşil, stronsiyumla kırmızı, sodyumla da sarı kıvılcımlar saçan havai fişekler yapıldı. Bakır ise potasyum klo-ratın yanmasıyla açığa çıkan klor gazının etki­siyle mavi renk verir.
Havai fişeklerin bir bölümü renk renk alevler ve yıldızlar saçarak yanar; bunların kovanları incedir ve içindeki patlayıcı karışım tükenene kadar yanmayı sürdürür. Kıvılcım­lar saçarak havaya fırlayacak biçimde yapılan ikinci tip havai fişeklerin kovanı ise yanmaya­cak kadar kalın ve sağlamdır. Bunlar, kova­nın içindeki yanma sonucunda açığa çıkan gazların basıncıyla havaya fırlar ve karışımın tam olarak yanmamış parçacıklarını bir kıvıl­cım yağmuru gibi dört bir yana saçarak görkemli görüntüler oluşturur. Bu patlamalı kıvılcım yağmurunu yaratmak için kovana genellikle demir ve çelik parçaları, kandil isi ya da bol miktarda odunkömürü koyulur.
Havai fişekler ciddi yaralanmalara yol aça­bileceği için, birçok ülkede çocukların roket ya da maytap biçimindeki fişeklerden zarar görmelerini önlemek üzere satışı yasaklan­mıştır ve havai fişek gösterileri yalnızca uz­manların denetimi altında düzenlenir.


Bak: Havai Fişek Resimleri

Havai Fişek

Yakılarak havaya fırlatılan, türlü ışık pırıltıları ve kıvılcımlar saçan küçük bir tür roketçik. Bayram, karnaval gibi şenliklerde eğlenmek, savaş uçaklarının hedeflerini aydınlatmak için, gemiden gemiye ya da karaya haberleşme amacıyla atılır. Havai fişeğe hareket gücü veren ve onun patlamasını sağlayan ana madde baruttur. Havai fişeklerin hemen hepsinde biri hareket ettirmek için, öteki ise patlamasını sağlamak için iki tür barut kullanılır. Ses çıkarmak için kullanılanlarında barut bir silindire sıkıştırılır. Patlama sırasında renk vermesi için de türlü maden tuzlarından yararlanılır. Havai fişek, ateşli silâhlardan çok önceleri kullanılmaktaydı. 1540 yılında İtalya'da yapılmaya başlanmış, 1600'lü yıllarda da İngiltere ve Fransa'ya geçmiştir.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi