YAMAÇ a.
1. Bir tepenin, platonun ya da bir engebenin eğimli yan yüzeyi: Dağa kuzey yamacından tırmanmak.
2. Bir kimsenin, bir şeyin yanı, yakını: Gel bakalım yamacıma da konuşalım.
—Coğ. Kıta yamacı ya da şevi, kıta (ya da ada) platformunun dış kenarından, kıta kenarının alt sınırına kadar uzanan oldukça sarp (eğimi birkaç derece ile birkaç on derece arasındadır) denizaltı yamacı. (Kıta yamacı, kenar platolarıyla kesintiye uğrayabilir; çoğunlukla denizaltı kanyonlarıyla yarılmıştır. Bazı durumlarda yamaçtaki engebeler, diyapirli yapıların ve çok geniş alanlı yerçekimsel süreçlerin etkisiyle daha sarp hale gelir.)
—Dağc. Sarp yamaç, bir dağın yalçın yamacı. (Kalker dağlar [Dolomitler, Vercors] dışında, sarp yamaçlar, seyrek olarak diktir [Grandes-Jorasses'ın kuzey yamacının eğimi yaklaşık 60°^]. Geniş eğimleri belirtmek için “yamaç” sözcüğü "yüz" sözcüğü yerine kullanılır. Nanga Parbat'ın 4 500 m genişliğindeki Rupal yamacı, dünyanın en büyük yamaçlanndan biridir.)
—Jeomorfol. Bir talweg ile bir doruk çizgisi arasında kalan topografik yüzey. || To- pografik yüzeyin, vadilerin varlığına bağlı olan ya da olmayan bölümlerinin tümü (aklan [eski maile] ile eşanlamlı). [Yamaçların biçimlenmesi gerçekte yalnızca çizgisel aşınmaya bağımlı değildir, çünkü hemen hemen bakışımlı basit vadi yamaçları olmayan diklikler de vardır.] (Bk. an- sikl. böl.) || Döküntü yamacı, bir dirseğin dibindeki döküntü birikimi.
—Mad. oc. Yamaç galerisi, yamaçtan başlayarak arazi içine doğru sürülen galeri.
—Spor. Yamaç kayma, kayakta, en büyük iniş çizgisini keser biçimde bir dönüş gerçekleştirme
—AnsIkl. Jeomorfol. Büyük engebe tipleri arasındaki aynmı belirleyen eğim ve yamaçların biçimidir (sivri tepeler halinde kesişen dik yamaçları birleştiren yüksek dağ; üst kesimlerinde yamaçları dışbükey olan orta yükseklikte dağ ve plato; giderek hafif eğimli talveglerle birleşen ova). Yamaçların görünümü hem eğim derecesine ve litolojiye hem de, iklimin ve bitki örtüsünün etkisi altındaki şekillenme süreçlerine bağlıdır. Bazı basit örnekler bu parametrelerin ortak etkilerini açıklayacaktır. Homojen kayaçlarla kaplı yamaçların en yaygın biçiminde dışbükey bir üst kesim (bu kesim, creep ya da sürünme alanıdır ve ayrışma ürünlerinden oluşan manto aşağıya doğru yavaş bir şekilde göç eder), yoğun sellenmeyle şekillenmiş ve yamaç molozlarının birikmesiyle oluşmuş içbükey bir alt bölümle birleşir. İklim ne ölçüde nemliyse, dışbükeylik o derece gelişmiştir. En uç durum, dışbükeyliğin aşırı gelişmesidir ve dışbükeylik, tropikal orman alanlarındaki ayrışma mantosunda biçimlenen kubbemsi tepelerin yamaçlarının tabanına kadar ulaşır: malzemenin geçirgenliği, yamaçların üst kesiminde ve 25°'ye ulaşan eğimlerde sızmanın önem kazanması nedeniyle sollenme yi azaltır; böylece alt yamaçta içbükeyli- ğin önemsiz oluşu yamaç molozu birikiminin azlığını gösterir. Yukarı kesiminde kayalık bir korniş bulunan yamaçlar, yapının belirlediği basit şekillerdir (yatay yapılarda gelişen aşınım diklikleri): iklim ne kadar kuraksa, pekleşmiş kayaçları etkileyen atmosfer olayları gevşek kayaçları etkileyen mekanik aşınmayı pek değiştirmediği için (yaygın sollenme, rüzgâr süpürmesi), litolojik farklar o kadar çok belirtilir. Bu durum nemli ülkelerin, sürünme ve akma etkisindeki sırtları ve cuestaları ile tam bir karşıtlık oluşturur. Buna karşılık, özellikle buzulçevresi bölgelerde ve buzulçevresi yükselti katında, dik yamaçlardan mekanik parçalanmayla koparılan malzemeler, denge açısının aşılmaması koşuluyla, dikliklerin eteklerinde koni ya da yığın halindeki birikintilerden oluşan bir yamaç oluşturur. Bu birikim şekli, bu yolla dengelenen yamaçlann yukarı kesimine doğru yavaş yavaş gerileyebilir: doğrusal enine profil kayalık yamaçları, korelatif döküntüler uzantısında 30° dolayında bir eğimle keser. Dirençsiz kayaçlar yeterince kalın olduğunda ve yaygın bir sellenmenin etkisi altında kaldığında meydana gelen aşın içbükeylik, şevleri karakterize eder (bunların eğimi aşağı doğru azalır).
Vadi yamaçlarında, yamaçlann şekillenmesini ancak hidrografik ağın gömüldüğü ilksel evrede talvveg belirler. Yani, yamacın yarılma evresine denk düşen oluşum aşamasıyla, yamacın çeşitli biçimler oluşturduğu gelişme aşamasını birbirine karıştırmamak gerekir (insan etkisiyle mor- fojenez de bu biçimlenmelere dahildir; çünkü yamaçların yaşı, eğimlerin değerini her zaman etkilemez ve bitki örtüsü bu eğimlerdeki aşınma dinamiğini alt üst edebilir).
Kaynak: Büyük Larousse
Yamaç Nedir?
