OLAĞANÜSTÜ sıf.
1. Olağanın, alışılmışın dışında: Olağanüstü bir durum.
2. Beklenmedik bir zamanda, önceden tasarlanmamış olan şey için kullanılır: Olağanüstü bir şey olmazsa erkenden gelirim. Olağanüstü toplantı.
3. Benzerlerinden çok farklı, çok üstün olan kimse ya da şey için kullanılır; fevkalade: Olağanüstü bir çocuk. Olağanüstü bir yapıt.
—Etol. Özellikleri ortalamanın üzerinde olan bir uyaran için kullanılır (boy, renk, karşıtlık). Olağanüstü uyaranların etkisi genellikle doğal uyaranlarınkinden büyüktür. G. Baerends’in gümüşi martı yumurtalarının Özelliklerine ilişkin denemeleri bunun güzel bir örneğidir: yalancı yumurtayla yapılan deneme, hayvanın, sistemli olarak daha iri ve ya da türe özgü standart yumurtalarda olduğuna oranla leke karşıtlıkları taşıyan örnekleri tercih ettiğini göstermiştir.
—Huk. Olağanüstü hal. devletin ve özellikle yürütme organının, normal hukuk yolları ve yetkileriyle alt edemediği büyük güçlüklerin ortaya çıkması durumunda başvurulan olağanüstü yönetim usullerinden biri. (Bk. ansı kİ. böl.)|| Olağanüstü hal bölge valisi. Olağanüstü hal kanunu’na göre Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van illerini kapsayan bölge içinde, içişleri bakanlığı'na bağlı olarak, görev yapan vali. (Olağanüstü hal bölge valiliği 14 temmuz 1987 tarihli Resmi gazete de yayımlanan 19517 sayılı kanun hükmünde kararnameyle kuruldu.) || Olağanüstü mahkeme, olağanüstü olaylardan sonra kurulan ve bu olaylarla ilgili davalara bakmakla görevlendirilen, ayrıcalıklı yetkilere sahip mahkeme. (Bk. ansikl. böl.)
—Opt. Olağanüstü ışın, gelen bir ışın çift- kırıcı bir ortamda kırılırken, kırılan iki ışından, Descartes yasalarına uymayan ışın.
♦ be. Çok fazla, çok güzel; fevkalade, harikulade: Olağanüstü zeki bir insan. Olağanüstü güzel bir bahçe.
♦ ünl. Harika, mükemmel, nefis: Akşamki film nasıldı?
—ANSİKL Huk. Bir suçun işlenmesinden sonra kurulan mahkeme, yargı güvencesini tehlikeye sokar. Bu nedenle olağanüstü mahkemelerin verdikleri kararlar, her zaman tartışma konusu yapılır. Bu mahkemelerin kararlan daha çok siyasal nitelik taşır. Anayasa'ya göre "hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz" (md. 37).
♦ Olağanüstü hal. 1982 Anayasası "olağanüstü yönetim usulleri”ni başlıca iki ana başlık altında toplamıştır: olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hali. Sıkıyönetim rejiminin, askeri güç ve otoritelerin sivil güçlerin yerini aldığı bir yönetim biçimi olmasına karşılık, olağanüstü hallerde yetkiler yine sivil makamların elinde kalır. Şu farkla ki, bunların kapsam ve etki alanı büyük bir genişleme gösterir. Olağanüstü hal ilanını gerektiren nedenler: doğal afet, tehlikeli salgın hastalıklar ya da ağır ekonomik bunalımların patlak vermesi, şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi biçimde bozulması gibi durumlardır. Olağanüstü hal, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar kurulu tarafından, yurdun bütününde ya da bir ya da birkaç bölgesinde ve süresi altı ayı geçmemek üzere ilan edilir. Karar hemen TBMM'nin onayına sunulur. Meclis, bu kararı onaylamama
yetkisine sahip olduğu gibi, olağanüstü hal süresini değiştirebilir; Bakanlar kurulu'nun istemi üzerine her defasında 4 ayı geçmemek üzere bu yönetimin süresini uzatabilir ya da kaldırabilir. Olağanüstü hal ilanıyla, hak ve özgürlüklerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir; bunlar için Anayasa’da öngörülen güvencelere aykırı önlemler alınabilir. Ancak bütün bunların uluslararası hukuktan doğan yükümlülükleri çiğnememesi ve durumun gerektirdiği ölçüyü aşmaması da gerekir. Olağanüstü halde, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar kurulu, durumun gerektirdiği bütün önlemleri alır; bu önlemleri kanun hükmünde kararnameler biçiminde Resmi gazete de yayımladıktan sonra TBMM'nin onayına sunar. Bunlara karşı Anayasa mahkemesi'nde dava açılamaz.
Olağanüstü hal uygulamasında görev ve yetki, valilere aittir. Bir bölge valisine bağlı birden çok ilde olağanüstü hal ilan edilmişse, bölge valisi sorumlu ve yetkilidir. Ülke çapında olağanüstü hal uygulamasında bunlar arasındaki eşgüdüm ve işbirliği Başbakanlıkla sağlanır. Valilerin, Olağanüstü hal yasası'nın kendilerine tanıdığı yetkilere dayanarak yapacakları idari işlemlere karşı açılacak davalarda yürütmenin durdurulması kararı verilr mez.
Kaynak: Büyük Larousse
Olağanüstü Nedir?
