Böbrek Nedir?

BÖBREK

1. idrar salgılayan bir çift organın her biri (Bk. ansikl. böl. Anat.)
2. Yapay böbrek, vücut dışında bir kan dolaşımı devresine bağlanan ve böbreklerin yerine idrarı süzmeye yarayan aygıt. (Eşanl. DİYALİZ MAKİNESİ.) [Bk. ansikl. böl. Ted.]

—Anat. Böbrek atardamarları, böbrekleri kanla besleyen ve biri sağda, öbürü solda bulunan iki aort dalı. || Böbrek sinir ağı, böbrek atardamarları çevresini saran sempatik sinir ağı. || Böbrek toplardamarları, böbreklerden kan toplayan ve biri sağda, öbürü solda bulunan iki ana toplardamar dalı. ||Böbrek yatağı, böbreği içeren telsel bir kılıfla sınırlı boşluk.

—Geom. Böbrek eğrisi, iki dönümlü dış- çevrim eğrisi. (Küresel ya da silindirsel [yarıçembersel kesitli] içbükey ayna içinde ışık ışınlarının yansımasında asal yakıcı yüzey, böyle bir eğrinin parçasıdır.)

—Kasapl. Böbrek yağı, kasaplık hayvanların iç organları çevresinde toplanan içyağı.

—Nefrol. Böbrek yetmezliği, iki böbreğin birden, idrar atma işlevinin azalması, yani organizmanın ürettiği zehirli artıkların temizlenmesinin azalması. (Bk. ansikl. böl.)

—Patol. Böbrek düşüklüğü, böbreğin anormal sarkıklığı ve oynaklığı. || Böbrek kanaması, böbrek kökenli kanama. (Eşanl. NEFRORAJİ.) || Atnalı böbrek, omurganın ön tarafında iki böbreğin alt kutuplarının birleşmesi ile belirgin anomali. || Polikistik böbrek, ÇOKKISTLİ’ BÖBREK HASTALIĞI'nın eşanlamlısı. || Sakız böbreği, eski bir tüberkülozdan tahrip olmuş ve sakıza benzer mumsu bir hamur kitlesine dönüşmüş böbrek. || Sünger böbrek, çoğunlukla belirtisi olmayan doğuştan hastalık. Böbrek borucuklarının böbrek memecikleri hizasındaki son kısmında kis- tik bir genişleme ile belirgindir. ||Yüzen böbrek, oynak böbrek, böbrek düşüklüğü çeşidi.

—ANSİKL. Anat. Böbrekler omurganın iki yanında, bel hizasında, bakışımlı olarak yerleşmiş, koyu kırmızı renkte ve fasulye biçiminde birer organdır. Böbreğin iç kenarında göbek denilen çukur bir yer vardır; böbrek atar ve toplardamarı buradan geçerek havuzcuğa ulaşır.
Böbrek özekdokusu, medulla ya da öz denilen ve idrar toplayıcı küçük kanal topakları halindeki Malpighi piramitlerinden oluşan bir iç bölüm ile bir kabuk bölümünden oluşur; piramitlerin tepesi meme gibi dışarıya doğru dikleşir, kabuk maddesi de Bertin sütunları denen uzantılarla piramitlerin arasına dalar, idrar memeciklerden küçük çanaklara, oradan da büyük çanaklara akar; büyük çanaklar birleşerek havuzcuğu oluşturur; havuzcuk huni gibi daralır ve idrar borusuyla (üreter) devam eder.

—Dokubil. insan böbreği, her biri minyatür bir böbrek olan yaklaşık 1 milyon boşaltıcı birimden (nefron) meydana gelir. Nefronlar, damarların ve böbrek içi sinirlerin de bulunduğu aralıklı bir dokuya yerleşmiştir.
Her nefronda bir yumakçık ve kendisi de birçok bölüte ayrılmış olan bir borucuk bulunur. Yumakçık Bowman kapsülüyle sarılmış bir kılcal borucuklar yumağıdır (flokülüs). Bu iki oluşumun arasında, ilk idrarı oluşturan ince süzüntünün aktığı Bowman aralığı bulunur. Yumakçıktan sonra yakın çevre borucuğu, sonra ince bir bölüt (Henle dirseği) ve uzak çevre borucuğu bulunur. Bu borucuk bir ara bölütle toplayıcı kanala bağlanır; toplayıcı kanalların birçoğu birleşerek Bellini kanalını oluşturur, o da memeciğin ucundaki çanaklara açılır. Böbrek kandaki artık maddelerin atılmasına yarayan bir süzgeç görevi yapar, idrarın atılması edilgin değildir, inceden inceye düzenlenmiştir; böylece böbrek organizmanın iç ortam değişmezliğinin (homeostazi) sağlanmasında esaslı rol oynar. Bu boşaltım görevinin yanı sıra böbreğin daha başka birçok işlevi vardır: atardamar basıncının ayarlanmasında, fosfor-kalsiyum metabolizmasında ve özellikle alyuvar yapımında rol oynayan içsalgı işlevi.
Bir böbreğin çıkarılması hiçbir bozukluğa neden olmaz, öteki böbrek gereken dengeyi sağlamak için hızla büyür; canlı vericilerin böbrek nakli için bir böbreklerini verebilmelerini sağlayan da budur.

—Mutf. Koyun böbreğinden ızgara ya da şiş, dana ve sığır böbreğinden sote ve yahni yapılır. (Sığır böbreklerindeki amonyak kokusunun giderilmesi için pişirilmeden önce mutlaka haşlanması gerekir. Koyun böbreği yağlı olduğundan, ızgara yapılırken ateşi parlatabilir. Bunun için ateşe biraz tuz atmak gerekir.)

BÖBREKLERARASI

a ve sıf. Omurgalıların embriyonunda iki böbrek arasında bulunan organa denir. (Erişkindeki böbreküstü bezi kabuğu, karınzarının kalınlaşmasından oluşan bu organdan türer.)

BÖBREKÜSTÜ

sıf. Anat. Böbreğin üstünde olan, jj Böbreküstü bezi, insanda ve memeli hayvanlarda böbreklerin tepe kısmında bulunan salgı bezi. Memelilerde böbreklerarası organdan (somatoplöral organ) türeme bir kabuk kısmı ile sinirsel kökenli bir öz ya da medulladan (böbreküstü organı) oluşur, ama sauropsida grubunda karmakarışık kordonlar, amfibyumlarla balıklarda dağınık dokular halindedir. || Böbreküstü organı, embriyondaki sinir ibiklerinden türeme kromatin hücreler grubu. (Somatoplöral kökenli böbrekleraraşı organları doldurur ve onlarla birlikte böbreküstü bezini meydana getirir. Böbreküstü organı böbreküstü bezinin adrenalin salgılayan öz maddesini oluşturur.)

—ANSİKL. insanda, böbreküstü bezleri çok belirgin sarımtırak gri renktedir; sağ taraftaki bez, böbreği bir takke gibi örter, soldaki bez daha çok bir virgül biçimindedir. Her biri 5 ila 7 g çeker. Her ikisi de böbrek yatağı içinde bulunur, ama böbrekten lifli bir yaprakla (zarla) ayrılır. Böbreküstü bezi atardamarlarının (üst, orta ve alt olmak üzere üç tane) sağladığı bol kanla beslenir; kanın dönüşünü ortadaki bez içi toplardamar sağlar; bu damar solda sol böbrek toplardamarına, sağda alt ana toplardamara açılır. Bu bezler, güneş sinir ağından gelen böbreküstü sinir ağıyla bolca dallanarak donanır.