TOP, -pu a.
1. Oyun için kullanılan, üstü deri, kauçuk ya da plastikle kaplı zıplaya bilen küre.
2. Birçok spor dalında kullanılan (tenis, masa tenisi, futbol, basketbol vb.) ve boyutları, ağırlığı, türü, nitelikleri o spor dalının kurallarına göre değişebilen küre.
3. Topla oynanan herhangi bir oyun: Hadi, top oynayalım.
4. Kimi aygıtlarda bulunan küre biçiminde parça: Kantarın topu.
5. Sil. Kundak ve namlu gibi ana parçalardan oluşan elde taşınmaz ağır ateşli silah. (Bk. ansikl. böl.)
6. iyelik ekleriyle kullanıldığında, bir topluluğu oluşturan kimselerin, bir arada duran şeylerin tümü: Topunuzun canı cehenneme. Topu birden şangır şungur yere düştü.
7. Kumaş, kâğıt vb. şeylerin belli bir miktardaki bağı: Bu kâğıtların topu ne kadar?
8. Top atmak, topu atmak, iflas etmek. || Top atsan duymaz, iyice sağır; uykusu çok ağır. || Top gibi gürlemek, gür ve gürültülü bir sesle konuşmak, seslenmek. || Top gibi patlamak, bir haberden söz ederken, birdenbire, şaşırtıcı, beklenmedik anda duymak. || Top birinde (olmak), topu ilk atma hakkı, öncelik hakkı onda (olmak). || Top top, öbek halinde; birçok. || Top tüfek, çeşit çeşit silah. || (Bir yeri, bir kimseyi) topa tutmak, bir yere topla art arda ateş etmek; bir kimseye kızıp öfkelenerek kırıcı ve incitici sözler söylemek. || Top yekûn -
TOPYEKÛN. || Topu atmak, sınıfta kalmak (arg.). || Topu topu, az olan bir şeyin tümü: Topu topu iki metre kalmış. || Topun ağzında, tehlikeye en yakın yerde: Topun ağzında olan şensin, sen düşün.
—Ask. Top arabası, eskiden sahra toplarının üzerine oturtularak taşındığı tekerlekli araç. (Günümüzde devlet büyüklerinin cenaze törenlerinde, naaşın taşınmasında kullanılır.) Top çavuşu, bir topun kullanımından Sorumlu rütbeli asker, top mürettebat komutanı. || Top mürettebatı, bir topun ya da ağır bir silahın kullanımından sorumlu askerlerden oluşan küçük birlik, jj Tanzim topu, tanzim atışlarının gerçekleştirilmesinde esas alınan ve diğer topların da ona gere dizildiği, mevzilenmiş batarya topu.
—Ask. denize. Top komutanı, savaş gemilerinde bir top bataryasında görevli askerlere komuta eden, bataryanın bakım, onarım vb. işlerinden sorumlu subay ya da astsubay. || Top lombarı, eski savaş gemilerinde, top namlularının çıkması için gemi bordasına açılmış dört köşe delik. || Top mesafe aleti, bir savaş gemisinin yüksek bir yerine yerleştirilmiş, top mesafe aleti kulesi denilen bir atış merkezinden gemi toplarına uzaktan kumanda etmeyi sağlayan düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Baş ya da pruva topu, gemi ekseni yönünde ileriye doğru ateş etmek için bir geminin pruvasına yerleştirilmiş top. || Kıç ya da pupa topu, dümen suyu yönünde, geriye doğru ateş etmek için bir geminin pupasına yerleştirilmiş top.
—Ask. tar. Top arabacıları, Kapıkulu topçu ocağı'na bağlı olan ve büyük topları muharebe alanına taşımakla görevli askerlerle bunların bağlı bulunduğu ocağa verilen ad. (Bk. ansikl. böl.)
—Ekmekç, Top deliği, odun yakılan ekmek fırınlarında, fırının önünde bulunan ve dumanın çıkmasını sağlayan baca. (Bu baca, yakıtın alev ve dumanının fırın çevresini dolaştıktan sonra fırın ağzından çıkmasını sağlayacak biçimde düzenlenmiştir.)
—El sant. Çiçek topu, yapma çiçekçilikte, hazırlanıp bir araya getirilmiş taç yapraklarına verilen ad.
—Nalbantl. Perçinden sonra pürüzlü tırnak kenarlarını törpülemek için kullanılan 15 cm yüksekliğinde, 7-8 cm çapında silindir ağaç parçası (kimi yörelerde baba ve sivri kütük de denir). [Eşanl.
TOKAÇ, TAKOZ.]
—Oy. Bilardo ve rulet gibi oyunlarda kullanılan fildişi top.
—Sil. Top gövdesi, topun ağızdan (fem) kuyruk bölümüne kadar olan parçası. || Top kama kılıfı, bir topun kamasını çamur ve tozdan koruyan kılıf. || Top kundağı, muylular yardımı ile namluyu çeşitli yönlere çevirmeye ve hedefe yöneltmeye yarayan ahşap ya da metal destek. || Top kuyruğu, top namlusunun dip bölümündeki oval ya da küre biçiminde parça. || Top mermisi, topla atılan, genellikle sivri uçlu silindir biçiminde, çapı 20 mm’ye eşit ya da daha büyük mermi. (Eşanl. OBÜS.) [Bk. ansikl. böl.] || Otomatik ya da makineli top, bir kundak, bir araç ya da bir havataşıtı üzerine monte edilmiş, çapı 20 mm'ye eşit ya da daha büyük otomatik bir silaha 1970'ten sonra verilen ad. || Uçak topu, seri atışlı, çapı en az 20 mm olan ve hava kuvvetlerinin ikinci derecede bir saldırı silahını oluşturan makineli top. (Bk. ansikl. böl. Ask. havc.) || Dik ateşli top, ilk hızı az, namlusu kısa ya da orta uzunlukta, birkaç mermi yolu bulunan ve birkaç barut hakkı olan top. || Kaval topu, mücefi (namlu içi) yivsiz, yuvarlak gülle atabilen, kale kuşatmalarında ve savaş gemilerinde kullanılan ağızdan dolma bir tür top. || Sürat topu, altı kişi tarafından kullanılan, tekerlekleri öteki toplardan büyük olan toplara verilen ad. || Şayka topu, şayka adlı savaş gemilerinde kullanılan, küçük orta ya da büyük olmak üzere üç boyda yapılan, mermer gülle atan bir tür top. || Zemburekli ya da zemberekli top, hayvan sırtında taşınan, ateşleme düzeneği zemberekli bir tür küçük top. (XV. yy. sonuna değin osmanlı ordusunda kullanılan toplardandır.)
—Sil. ve Savunm. Ateş topu, nükleer bir patlamayla birlikte atmosferde görülen ışık olayı. (Çok küçük bir hacim içinde açığa çıkan büyük enerji kısmen ışımalıdır, bu ışımayı soğuran hava akkor hale gelir. Saniyenin milyonda birkaçı kadar bir süre içinde, çapı, saniyeden daha az bir zamanda birkaç yüz'pıetreye ulaşan bir ışık küresi oluşur. Hacim öyle bir duruma gelir ki, basınç ve sıcaklık oldukça azalır ve ateş topu yok olur. Yalnız bir şok dalgası varlığını sürdürür ve gitgide etkisini yitirerek havada yayılmaya devam eder. Patlama yere yakın ya da çok yüksekte gerçekleşirse, ateş topu küresel biçimini yitirir.
—Spor. Top kapmak, kimi takım sporlarında (futbol, basketbol, rugby vb.), karşı takımdan oyuncular aralarında paslaşırlar- ken topu ele geçirmek, topa sahip olmak || Top sürmek, futbol, basketbol ve hentbolde oyuncunun top kontrolünü kaybetmeden ve topa art arda küçük darbeler vurarak topla birlikte ilerlemesi. (OfliPLİNG de denir.) || Top sürücü, top süren ya da iyi top süren oyuncu. || Top tekniği, futbolda oyuncunun topla oynama, topa hakim olma, topu istediği gibi kullanabilme becerisi.
—Tekst, istenilen boyda kesilmek üzere özel bir kartona ya da tahtaya sarılmış kumaş. || Top başı, kumaş topunun başı ve sonu. (Top başlarına, başka renk ya da cins iplikle 5-6 cm genişliğinde özel bir işaret konularak, kumaşın cinsi, uzunluğu, genişliği ve markası belirtilir.)
♦ sıf.
1. Biçimi yuvarlak olan şey için kullanılır: Top sakal. Top kandil.
2. Say. sıt. + top, kumaş, kâğıt vb. bir şeyin miktarını top sayısıyla belirtir: iki top kadife. Üç top kâğıt.
—Ağ. yet. Top ağaç, gövdesi belli bir yükseklikte kesilerek dallandırılan ağaç. (Kesik yerin çevresinde çıkan sürgünlerden sık sık faydalanmak amacıyla yapılır: söğüt ve karaağaç top ağaç şeklinde bulunur.)
—ANSİKL Ask. denize. Top mesafe aleti. Gemilerde, ikinci Dünya savaşı’na kadar kullanılan bu düzenek, topların yakınına yerleştirilen ve biri atış hattını, öteki hedefin doğrultusunu belirten iki alıcıya atış öğelerini iletirdi. Batarya topçuları da nişan kulesinden gelen komutları uygulardı. Günümüzde bu sistemin yerini, top bataryalarına doğrudan kumanda eden bir uzaktan kumanda sistemi almıştır.
—Ask. havc. Bir uçağa top yerleştirme düşüncesi Birinci Dünya savaşı'ndan önceki yıllara dayanır (\foisin uçağına 37 mm'lik bir topun takılması). Savaş sırasında, komutan Faure'un toplu uçakları önermesine karşın, o dönemin uçaklarının yapısal dayanıksızlığı bu tasarının gerçekleşmesini geciktirdi, 1916'da Breguet'nin yaptığı toplu uçak başarısızlığa uğradı. Guy- nemer'ın çabalarıyla toplu SPAD'ın (pervane şaftına yerleştirilmiş 37 mm'lik top) ortaya çıkması için 1917'yi beklemek gerekiyordu. iki savaş arasında, toplarla donatılmış av uçaklarının yerini makineli tüfeklerle silahlandırılmış çok kişilik uçaklar aldı. Ancak uçak hızlarının artışı, metal uçak yapımının yaygınlaşması ve küçük çaplı silahların kötü balistiği, daha etkili imha gücüne sahip daha ağır silahlar gerektirdi. Bu nedenle de, çapı 20 mm'ye eşit ya da daha büyük toplar yeğlendi (20 mm'lik Oerlikon ya da Hispano-Suiza, 23 mm'lik Madsen). Böylece savaş öncesi ingilizler, Fransızlar ve Almanlar toplarla donatılmış av uçak filoları kurdular.
ikinci Dünya savaşı bu süreci, bir yandan av uçaklarıyla ağır bombardıman uçaklarına karşı daha etkili olarak savaşmak, öte yandan tanklara karşı savaşta hava araçlarını geliştirmek amacıyla hızlandırdı. Almanlar, av önleme uçaklarına, müttefiklerin dörtmotortu uçaklarına karşı çok etkili olan büyük çaplı silahlar (20 mm'lik MG 151/20, 30 mm'lik MK 103 ve MK 108) yerleştirdiler Zırhlılara karşı kullanılan silahların çapları da büyüdü (37 mm'lik toplarla silahlandırılmış Junkers 87, 40 mm'lik toplarla donatılmış Hurricane, 75 mm'lik top taşıyan Henschel 129). Havadan havaya güdümlü mermilerin ortaya çıkışı, özellikle hız konusunda kaydedilen gelişmeler uçak toplarının sonunu hazırladı. Bununla birlikte, 1967 ve 1973 İsrail-Arap çarpışmalarında toplarla donatılmış av uçakları kullanıldı.
Günümüzde, kısa erimli havadan havaya güdümlü mermilerin ulaştığı gelişme düzeyi bu tür düelloları git gide az kullanılır hale getirmektedir. Toplarla donatılmış av uçaklarının çoğu, diğer savaş araçları tükendiğinde başvurulacak en son araçtır. Fransızlar 30 mm, ingilizler ve Amerikalılar 20 mm, Ruslar ise 23 mm çapındaki topları kullanırlar. 30 mm’lik fransız topu DEFA, ilk bakışta çok zayıf olarak kabul edilen 7 sn'lik bir atış süresine sahiptir. Ancak, her şeye rağmen hava çarpışmalarındaki atış olanağının birkaç saniyeyi aşmadığı göz önüne alınmalıdır; bu da günümüzde kullanılan topların yüksek atış hızını açıklar: 30 mm'lik DEFA için dakikada 1 200 atış, amerikan yapısı Vulcan için dakikada 6 000 atış. Uçak topu, her zaman tanksavar savaşının vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu nedenle de, taktik destek uçağı Fairchild A-10'un 30 mm'lik GAU-A 8 topu dakikada 2 000 - 4 000 atış yapabilecek şekilde geliştirilmiştir.
Bugün, Türk hava kuvvetleri'nin elinde bulunan uçaklar 20 ve 30 mm'lik toplara sahiptir. 20 mm'lik toplar F-5, F-100 ve F-104 uçaklarında bulunur ve dakikada 1 800 - 3 000 atış yapabilir. F-4 uçakları ise 30 mm'lik çoknamlulu toplara sahiptir ve dakikada 3 000'den fazla atış yapar.
—Sil. Top mermisi. Başlangıçta "top mermisi" sözcüğü, içi dolu "gülle”lerin tersine, içi boş (çukur) mermiler için kullanılırdı. Çukur mermiler ilk olarak XV. yy.'ın başında ortaya çıktı; birbirine yapışık iki yarımküreden oluşan bu mermiler kimi kez namlu içinde patlardı. 1510'da. tek parça halinde dökülmüş top mermileri yapıldı.
Obüs denilen özel bir topla atılan bu merminin, namlu içine yerleştirilmesini ve ateşlenmesini kolaylaştıran bir taşıyıcısı vardı. Fransa'da, üouis XIV döneminde denenen misketli top mermileri, İngiliz generali Shrapnel (1761-1842) tarafından yapıldı. XIX. yy.'ın ortasında yivli topların benimsenmesi, sivri uçlu silindir biçiminde mermilerin kullanılmasına yol açtı ve bunların tümüne "top mermisi" adı verildi.
Top mermisi, çelikten ya da çelikli dökme demirden bir zar ile içindeki imla hakkından oluşur, yalnız zırh delici top merriilerinin içi, eski gülleler gibi doludur. Mermilerin bir ya da birkaç metal çemberi vardır; bunlar mermiye dönüş hareketi verir, gaz kaçmasını önlemek için gerekli zorlamayı sağlar, merminin merkezini belirtir ve doldurma sırasında mermiyi sabit tutar.
Tahrip top mermileri, patlama sırasında kopan parçalarla etkili olur. Tahrip top mermisi, bir dip tablası ile atış sırasındaki fiziksel koşullara dayanacak kadar kalın çeperli bir gövdeden oluşur; top mermisinin başlığında, merminin hedefe çarpar çarpmaz ihtiraklı ya da gecikmeli olarak patlamasını sağlayan bir tapanın vidalandığı bir yuva bulunur Başlangıçta dökme demirden yapılan top mermileri, kalıplama ve tornalama yoluyla çelikli dökme demirden, dövme ya da kalıpta dövme yoluyla çelikten elde edilebilmiştir. Günümüzde. doğrudan işlenebilir metal patlayıcılar denenmektedir Misketli top mermileri, başlangıçta, çok kalın dökme demirden yapılmış bir gövdeden oluşuyordu; bu gövdenin içinde de erimiş kükürtle karıştırılmış küre biçiminde kurşun misketler vardı Parça tesirli top mermisinden sonra (1880), çelik misketli top mermisi ortaya çıktı (1891); )XJ merminin imla hakkı arkadaydı, atış sırasında oluşan patlamayla misketler yeni bir itim kazanıyor ve böylece, mermi gövdesi küçük bir namlu görevi yapıyordu. Tahrip top mermisi ve misketli top mermisi, özellikle açık arazide bu mermileri’n\n başlıkları doludur ve çeperleri kalındır; barut hazneleri küçük hacimli olan bu mermilerin gecikmeli bir dip tapası vardır. Zırh delici ve dip tapalı top mermileri, genellikle yumuşak çelikten yalancı bir başlık taşır. Atışın izlenmesini kolaylaştırmak için de, bir iz düzeneğiyle donatılabilir ya da renkli kimyasal bir bileşim taşıyabilirler. Bu iki top mermisi tipi, zırhara, tahkimatlara ve siperdeki düşmana karşı kullanılır.
Sis top mermileri, temel maddesi, çeşitli boyarmaddeler eklenmiş ya da eklenmemiş fosfor olan bir bileşimle doludur; bu bileşim mermilere yangın çıkarıcı ve sis oluşturucu bir etki sağlar. Bu mermiler, düşman gözetleme yerlerini körletmek, işaret vermek, hedef göstermek ya da dost kıta hareketini gizlemek için kullanılır. Aydınlatıcı top mermileri, merminin patlamasıyla serbest kalan ve yanan paraşüt- lü tapalardan oluşur. Özel top mermileri ya da özel imla haklı top mermileri- kimyasal ya da bakteriyolojik imla haklı top mermilerine karşılık gelir. Zehirli gaz içeren top mermileri, patlamayla birlikte çevreye, solunumu zorlaştıran, deride kabarcıklar oluşturan, sinirleri bozan vb. savaş gazları yayar. 1916’dan 1935'e kadar (Etyopya seferi) gözde olan bu top mermileri, ikinci Dünya savaşı’nda kullanılmamıştır Nükleer imla haklı top mermileri, 1953'te, ABD tarafından, kundağı motorlu 280 mm’lik bir obüsle denenmiştir. Günümüzde bu top mermileri 203 mm'lik cephaneler arasında yer alır.
İlk modeli içi dolu zırh delici top mermisi olan tanksavar top mermileri türünde, delme gücünü iyileştirmek için çeşitli çözümler ileri sürülmüştür, ikinci Dünya savaşı'nın sonunda ortaya çıkan düşük çaplı top mermisi, kendisini namluya yerleştiren etek ve taşıyıcılarla fırlatılabilir. Düşük çaplı top mermisinin son modeli, 105 mm'lik (AMX 30 tankı) ya da 90 mm'lik (AML Panhard ailesinden zırhlı araçlar) toplarda kullanılan tanksavar mermisidir. Ayrıca, merminin dönme hareketinden, bilyalı rulmanlar sayesinde imla hakkı zarar görmeyen ve etkisini sürdüren çukur imla haklı mermiler de vardır. Bu dönme hareketi, yivleri fazla eğimli olmayan namluların kullanılmasıyla azaltılabilir. Atışta iyi bir duyarlılık sağlamak için top mermisine bir kuyruk takımı eklenir; bu takım, top mermisini mermi yolu üzerinde kararlı hale getirir Ayrıca, plastik imla haklı tanksavar top mermileri de vardır: bu mermiler patlamadan önce zırh üzerinde ezilir.
Verimlerini artırmak, top ve cephane açısından bir ağırlık kazancı elde etmek için, kimi mermilere atış anında değil, mermi yolu üzerinde ateş alan ek bir imla hakkı yerleştirilir. Son olarak, özilimli top mermileri, patlayıcı yüklü bir gövde ile bir füzeatar rampasından ya da düz atım yataklı bir namludan çıkan mermiye hareket veren itici tapadan oluşur.
Ağırlığın azaltılması ve kullanım kolaylığı konusunda, günümüzde özyanmalı kovanlarla kusursuz atışlar amaçlanmaktadır.
—Ask. tar. Başlangıçta, osmanlı ordusunda, topları istenilen yere taşımak için büyükbaş hayvanlarla çekilen arabalar kullanılır, askerler de halatlarla arabaya yön verirlerdi. Bu görevlilerin bağlandığı Top arabaları ocağı XV. yy.’da kuruldu. Ocağa önceleri Acemi ocağı’ndan asker alınırdı. İstanbul'un Şehremini semtindeki kışlalarda barınan top arabacıları, görev süreleri geldiğinde taşradaki kalelere gönderilirlerdi. Top arabacıları ocağı mensupları araba yapıcılar ve bunları kullananlar olarak ikiye ayrılırdı. Arabalar Tophane'de yapılır, koşum hayvanları Ahırkapı’da yetiştirilirdi. Top arabacılarının en yüksek rütbeli komutanına arabacıbaşı denirdi.
—Sil.
•
Tarihçe. XVI. ve XVII. yy.'da Avrupa'da toplara genellikle avcı kuşların adları veriliyordu: çavlı, kerkenez, bozdoğan vb. XVIII. yy.’ın başında, elde taşınmayan ateşli silahları belirtmek için "top" sözcüğünü kesin olarak ilk kullanan Valliâre’dir. Uzunlukları 20 kalibreden fazla olanlara uzun top; 10 ile 20 kalibre arasında olanlara kısa top, 6 ile 8 kalibre arasında olanlara da havan deniyordu. Uygulamada, yatık mermi yollu atış yapanlara top, hem yatık mermi yollu, hem de dik mermi yollu atış yapanlara havantopu denir. Ayrıca, yalnızca çapı 20 mm ya da daha fazla olanlara "top” adı verilir.
XV. yy.'a kadar toplar, birbirine kaynakla birleştirilen ve demir bileziklerle tutturulan madeni çubuklardan oluşuyordu. Taş gülleler atan bu toplar, ilk hızı saniyede 100 m kadar olan 10 atış yaptıktan sonra parçalanıyordu. Namlu içi düz ve kaygan olan döküm topların, daha sonra da dökme tunç topların imal edildiği XV. yy.'da büyük bir aşama yapıldı. Merminin ilk hızı 300 m/sn’ye yükseldi; bu toplar parçalanmadan önce yüz kadar atış yapabiliyor ve erimleri birkaç yüz metreye ulaşıyordu. Topun bir ucu kapalıydı ve bir kama düğmesiyle sona eriyordu; ateş, kamaya yakın bir yerde açılan falya deliği kanalıyla silaha ulaşıyor; tevcih, kundak ve muylularla, buna dayanan namlu arasına bir takoz koyarak, bir gez ve arpacık yardımıyla gerçekleştiriliyordu. XVII. yy.'da Gustaf Adolf, dövülmüş demirden, namlusu katranlı bir iple sarılarak güçlendirilmiş olan ve tümü deriyle kaplı, İsveç tipi denilen hafif bir top kullandı.
XVIII. yy.’da Valliöre, top uzunluğunu 25 kalibre, yükü ise güllenin yarı ağırlığı olarak saptadı. Gribeauval, bronz maden sanayisinin gelişimi sayesinde topların uzunluğunu ve direncini artırdı. Fakat XIX. yy.'ın ortalarına kadar, topların erimleri artmadığı gibi (1 000 m), atışlar da pek isabetli değildi. 1858 yılında La Hitte, silindir biçiminde sivri mermiler kullanarak, topların isabet ve erimini (2 000 m) artırdı. Kurşun kanatçıklar, ağızdan doldurulan mermiye yivler boyunca yön veriyordu. Kamadan dolan çelik toplarıyla prusya topçuları, 1870’te fransız topçularını geride bıraktı. 1876’da Fransa’da çelik kullanılarak, bu tipten Lahittolle'ün 95 model (1875'ten itibaren) ve 1877’den itibaren 90'dan 220 modele kadar Bange sistemi toplar imal edildi. Namluyu arkadan destekleyen demir çemberler, namludaki basıncın ve böylece erimin artmasını sağlıyordu.
75 modelden sonra alman ordusunda yaygınlaşan 97 modeli seri atışlı ilk top, 1914-1918 yılları arasında büyük bir gelişim gösterdi. 400 ve 520 mm gibi en büyük çaplara ulaştı, hatta demiryollarının üzerine oturtuldu, iki dünya savaşı arasında, olası bir seferberlik düşünülerek toplar daha da geliştirildi. Yüksek nitelikli çeliklerin kullanımı, çemberlerden vazgeçilmesine ve tek parça namluların gerçekleştirilmesine olanak verdi. Her ne kadar Amerikalılar hâlâ 175 ve 203 mm'lik top kullanmaya devam ediyorsa da (Ruslar da aynı çapları kullanır), Fransa'da özellikle 25 km azami erimleriyle 155 mm'lik toplar tutulur. Tank üzerine monte edilmiş, çapları 90 ile 120 mm arasında değişen toplar da yaygınlaşmıştır. Uçaksavar savunması için de yalnızca küçük çaplı toplar kullanılır: 20 mm'lik F1 salkımatan top (çok maksatlı) ve AMX 13 kasa üzerinde, çapları 30 mm ile 57 mm arasında değişen çiftnamlulu top (bazı ülkelerde çoknamlulu).
Tanksavar savaşı için, koni biçimli ve (çok çabuk yıpranan) Gerlich topundan sonra Almanya ve diğer ülkelerde 1939 -1945 yıllarında 82 mm'lik ağır tanksavar topları kullanıldı: fakat günümüzde yalnızca, genellikle jeep üzerine monte edilen geri tepmesiz 106'lık top kullanılmaktadır.
Geri tepmesiz toplar 1942 yılında ortaya çıktı: namlu arkaya doğru geniş bir boruyla açılır, gazların büyük bir bölümü, kovanın dibindeki plastik rondelanın parçalanmasından sonra ya da kovanda açılan deliklerden çıkarak bu borudan geçit bulurlar. Zaten kama da bu amaca uygun olarak düzenlenmiştir. Bu tepki, gazların merminin dip tablasına yaptığı baskıyı giderir, geri tepme ortadan kalkar, fakat topun gerisinde tehlikeli bir alan ve güçlü bir ışıma meydana gelir. Havanlar ise hâlâ piyade ağır silahı olarak kullanılmaktadır.
280 mm’lik atom topu (1953), yalnızca 2-20 kt'luk nükleer başlıklı mermiler atmak üzere ABD'de tasarlandı. Kasası ıç lastikli tekerleklerle donanmış çift dingilli iki şaryo üzerine bindirilerek taşınır Nükleer yüklerin küçültülmesi sayesinde artık böyle mermiler 203 mm'lik havan topu ve 155 mm'lik toplardan atılabildiğı için bu top kullanılmaz oldu. Güdümlü ya da tel- güdümlü mermilerin isabetinin artırılması da, karada kullanılan uçaksavar ve tanksavar topları gibi büyük çaplı topların ortadan kalkmasına yol açtı.
1960'tan beri balistik laboratuvarlarında gerçekleştirilen hatif gazlı top, birbirine içeriden bağlı iki namludan oluşur Orta çaplı birinci namluda, plastik bir pistonu iten barut ateşlenir. Bu piston, barutu sıkıştırarak, küçük çaplı ikinci namluya 10 000 m/sn’lik bir hıza ulaşan küçük bir mermiyi süren hidrojen ve helyum kitlesini iter. Yüksek bir hızla hareket eden bir merminin deviniminden doğan olaylar, mermilerin gerilerinde bıraktıkları maddenin iyonlaşması, uzay araçlarının göktaşlarına karşı korunması gibi benzer durumlarla birlikte incelenebilir.
• Teknoloji. Bir top dört ana bölümden meydana gelir.
—Mermiyi fırlatmaya yarayan namlu: namlunun arka bölümü, devingen bir parçanın etkisiyle atış sırasında ezilen plastik bir tıkaç ya da bir duy sayesinde su geçirmez olan vidalı menşuri bir kamayla kapalıdır. Kamanın emniyet ve ateşleme tertibatları vardır. Merminin arka haznesinde bulunan barut, ateşleme sırasında tutuşup patlar ve namlu içinde çemberiyle güdülen ve genellikle eğik yivler yoluyla dönerek itilen mermiyi devinime geçirir. Namlu, kalın bir arka bölüm ve gittikçe incelen bir ön bölümden oluşur: ön bölümde ağız freni olabilir.
—Kundak, tekerlekler, bir ya da birkaç ok ya da tırtıllı bir kasa yoluyla yere dayanır. (Zırhlı araçlarda bunun yerini kule alır.) Çokoklu topta, küçük bir döner kundak bulunur. Kundak (küçük kundak ya da kule), namluyu, namlunun içinde geri teptiği beşik ya da bileziği ve oynak bağlantı parçasından oluşan salınımlı kitlenin muylularını taşır.
—Oynar bağlantı kısmı, geri tepme gücünü sınırlayarak atışta dengeyi sağlar. Hidrolik bir freni (salkımatan toplar için sürtünmeli) ve sıkışmış gazlı ya da yaylı bir toplayıcıyı içerir. Bir yandan geri tepen kısmını oluşturduğu namluya, diğer yandan kundağın oturduğu beşiğe bağlanır. Oynar bağlantı kısmı geri tepme gücünü soğurur ve yavaş yavaş kundağa iletir; geri tepen bölüm, geri tepmeden sonra durur ve ilk durumuna döner; bu hareket hidrolik (ya da sürtünmeli) bir fren ve namlunun geri hareketi sırasında darbe vurmasını önlemeye yönelik bir amortisörle yavaşlatılır. Frenin geri tepmesi değişkendir: silahın yerinden oynamamasını sağlamak üzere, yatay konumda en fazla; atış açısının büyüdüğü durumlarda, kamanın zemine ya da şasiye vurmasını önlemek üzere en azdır. Muyluları aynı amaçla beşiğin gerisine getirince, salınan kütleyle kundak arasına bir dengeleyici (pnömatik ya da yaylı, zırhlı araçlardaysa hidrolik) eklemek gerekir.
—Nişan düzeneği ya da tevcih aleti, namlunun optik bir gonyometreyle tevcihini sağlar; bu gonyometrenin üzerinde, topun konumu ne olursa olsun, dikey ekseni tutturmaya yarayan bir yön düzeltme aleti vardır; tanksavar atışları için de gonyomet- reye taksimatlı bir dürbün eklenir. Tevcih aletinin bir işlevi de namlunun eğim açısını saptamaktır; bu işlem dereceli bir silindir ve bir seviye aleti yardımıyla, salınan kütleye tespit edilmiş gözetleme aletinin yuvasına geçen bir dişli hareket ettirilerek yapılır.
• OsmanlIlarda topun ilk kez ne zaman kullanıldığı kesin olarak bilinmemektedir; ancak Kemalpaşazade, Tevarihi âl-i Osman adlı yapıtında, bir başka kaynağa dayanarak, osmanlı ordusunda topun ilk kez Rumeli'nin fethinde kullanıldığını belirtmektedir. XIV. yy.'da ateşli silahlarda barutun kullanılmaya başlamasıyla toplar büyük önem kazanmıştır. Topçu ocağı'nın Murat I döneminde kurulduğu, Kosova savaşı'nda (1389) top kullanıldığı, Murat I, Bayezit I (Yıldırım) ve Murat ll'nin seferlerinde seyyar dökümhaneler kurulup, kale önlerinde top döküldüğü kaynaklarda belirtilmektedir Mehmet ll’nin (Fatih) İstanbul kuşatması sırasında, Edirne'de döktürülmüş değişik çaplarda birçok ağır top kullanılmıştır. Saruca Sekban, Muslihittin Usta ve macar usta Urban'ın çalışmalarıyla dökülen bu toplardan birine şahi adı verilmiş, bu ad daha sonra uzun erimli,büyük toplar için kullanılır olmuştur, istanbul’un alınmasından sonra Topçu ocağı daha da genişletilmiş, Galata surlarının dışında, Kılıçalipaşa camisi'nin yakınında (bugün Tophane) Topçu ocağı kışlaları ve top dökümhaneleri kurulmuştur. OsmanlI topçuluğu Süleyman I (Kanuni) döneminde en yüksek düzeyine ulaşmış, tophane yenilenmiş, top döküm tekniği geliştirilmiştir. Osmanlı ordusunda yabancı ustalardan ve topçulardan yararlanılması da süregelmiştir: Murat IV'ün Bağdat seferinde İtalyan, hollandalı ve İngiliz topçuları hizmet görmüş, Mustafa III döneminde Baron de Tott osmanlı topçuluğuna önemli katkılarda bulunmuştur. Selim III tophaneyi yeniden düzenlemiş, Mühen- dishanei berrii hümayun'u kurdurmasıyla, osmanlı ordusunda ilk modern topçu sınıfı oluşmuştur.
Osmanlı topları XIV.-XIX. yy. ortalarına değin kaval topu da denilen yivsiz toplar tûründendi. Balyemez' bacaluşka' yada badaluşka, ejderdehan", kolonborna' ya da kolonborno gibi ağır toplardan çok, daha hareketli, hafif ve orta ağırlıkta olan darbzerı' yeğleniyordu (hafif topların Bayezit II döneminde ya da biraz daha önce kullanılmaya başlandığı sanılmaktadır). Selim l'in (Yavuz) Suriye ve Mısır seferlerinde kullandığı darbzenlerin Ridaniye ve Mercidabık savaşlarının kazanılmasında çok etkili olduğunu arap yazarlar bildirir. Çakaloz" ya da şakaloz da hafif türden bir toptu. Osmanlılar'ın Malta kuşatmasında kullandıkları bacaluşka, söylentiye göre 180 kental ağırlığındaydı ve bir kental ağırlığında demir gülleler atıyordu. İspanyol topçu Collado, osmanlı toplarının ölçüsüz ve kusurlu olduğunu, ancak yüksek nitelikte metalden yapıldığını belirtmiştir. XVII. yy.'dan başlayarak Avrupa'da top döküm tekniği gelişmiş, meydan savaşlarında ve kale kuşatmalarında sahra tahkimatlarına önem verilmiştir. XVIII, yy.’da Avrupa topçuluğunda gözlenen sistemli gelişme karşısında osmanlı topçuluğu geri kalmıştır. AvrupalI yazarlar, 1683-1699 Türk-Avusturya savaşı sırasında hâlâ çok farklı çap, ağırlık ve boyutlarda top kullanıldığını bildirirler.
Günümüzde Türk silahlı kuvvetleri'nde kullanılan toplar ağırlıklarına göre hafif (115 mm'den küçük çaplı), orta (115 mm’den büyük çaplı), ağır (210 mm’den büyük çaplı) gibi türlere ayrılır.
Kaynak: Büyük Larousse
Top Nedir?
