YÜZÜK a.
1. Süs olarak parmağa takılan, kimi zaman da simgesel bir nitelik taşıyan takı. (Bk. ansikl. böl.)
2. Yüzük oyunu: Bir İKİ el yüzük oynamak.
3. Yüzük parmağı || Yüzük takmak, nişanlanmak. || Yüzüğü geriye çevirmek, yüzüğü atmak, evlenme sözünden caymak, nişanı bozmak. || Şövalye yüzük, üst kısmı, arma ya da baş harf kazınmış ya da çakma bir taşla süslenmiş bir tabla biçiminde genişleyen madeni yüzük.
—Din. Papaz yüzüğü, katolik başpapazların parmaklarına taktıkları, hakkedilmemiş değerli bir taşla süslü altın halka. (Bu yüzük, Kilıse'ye bağlılığın simgesidir.)
—Folk. Nişan yüzüğü ya da nikâh yüzüğü, evliliğin simgesi sayılan, genellikle altın, platin vb.'den yapılmış halka. (Bk. ansiki, böl.) || Söz yüzüğü, birbiriyle sözlenen çiftlerin taktığı, genellikle gümüş vb.'den yapılmış halka.
—Kuyumc. Yüzük kaşı -* KAŞ. || Yüzük mezürü, yüzüklerin çapını ölçmeye yarayan, derecelendirilmiş maden koni.
—Müz. Yay topuğunun, kıl tutamlarını eşit bir biçimde bölüştüren ve düz durmalarını sağlayan metal bölümü. || Bir üfleme çalgının değişik eklentileri arasına ve kalağının kenarına yerleştirilen, çıkıntılı, bağımsız bölümü. (Tahta, fildişi, bağa ya da metal olabilir.)
—Oy. Yüzük oyunu, bir fincan vb. içine saklanan ya da ipe geçirilip elden ele dolaştırılan yüzüğü bulmaya dayanan oyun. (Bk. ansikl. böl.) || işaretleme yüzüğü, hilebazların oyun kâğıtlarını işaretlemek için kullandıkları halka.
—Tip. Tüberkülin yüzüğü, tüberkülin alerjisini aramak için altderiye sokulan, tüberkülin emdirilmiş üzeri iğneli plastik yüzük. (Bu yüzük tipine, deri yoluyla yapılan çiçek ya da B.C.G. aşısı da emdirilebilir.)
—ANSİKL. Mücevheratın evrensel olarak en yaygın biçimlerinden biri olan yüzük, süs olarak kullanılmadan önce simge olarak kullanılmıştır. Eski Mısır'da, yüzüklerin kaşı üzerinde, sonsuzluğun simgesi olarak bir nilüfer çiçeği, bir göz ya da bir bokböceği resmi bulunuyordu. Antikçağ'da Yunanistan ve Roma’da ilk yüzüklerin üzerinde mühür vardı: yüzük kaşını süsleyen yer yer kazınmış taşın izi tam bir imza oluyordu; kullanışı kolaylaştırmak için yüzük bazen bir kordonla boyna asılıyordu. Yüzük aynı zamanda, papanın taşıdığı aziz Petrus yüzüğü ya da kardinal ve piskopa sun taktığı yüzük gibi, bir erk ya da saygınlık simgesi de olabilir; Roma'da İ.Ö. IV. yy.'a doğru altın yüzüğü şövalyeler takıyordu (şövalye yüzük adı buradan gelir). Yüzüğün en yaygın türü, nişan ya da evlilik yüzüğüdür. Bir aşk belgesi olarak biçimi iki kişinin birliğini çağrıştırabilir: tokalaşan iki el, birbirine geçmiş iki zincir halkası, birbirine yapışık iki yürek. Venedik doge'si tarafından denize atılan yüzük, kentin denizle birliğini simgelemek istiyordu. Yüzük ideolojik bir yükümlülüğü de simgeleyebilir: ilk hıristiyanların taktıkları bir balıkla süslenmiş yüzük. XVIII. yy.'da batıda lonca yüzükleri, mesleklerin simgelerini yansıtırdı.
Rönesans döneminde yüzük-saatler ortaya çıktı. XVII. ve XVIII yy.’larda çerçeveler, tıraşlanmış taşların tüm parlaklıklarını ortaya koymak için daha da kibarlaştı. Genel olarak yüzüklerin biçimi mücevheratın gelişmesini izledi.
• XX. yy.da yüzük. Art nouveau ile, A. Mucha ve C. L. Tiffany gibi sanatçılar, madene kadın-çiçekler işlediler ve taşları, inci, mine ve fildişiyle birleştirdiler. 1920 ferde yüzükler çoğunlukla platinden yapıldı ve taşlar tırnaklar arasına yerleştirildi. M. Ernst, A. Calder, J. Cocteau, G. Mathieu, S. Dalı, G. Braque gibi sanatçılar mücevherle ve özellikle yüzüğün estetiğiyle ilgilendiler: G. Braque taşın üzerine Hekate’nin profilini çıkardı; Dalf, salyangoz biçiminde bir yüzük çizdi. Taşın değeri bu yaratıcılar için ikincil plana düştü, öyleki Man Ray bu aykırı tutumu elması altının içinde kaybettirmeye kadar vardırdı. 1950'lerde Torün, salt biçim aşkına gümüş yüzükler yaptı. Bugün, çağdaş mücevherciler, elin ya da parmağın üzerinde ışıl ışıl parlayan yeni biçimler yaratmak için süslü yüzüğün katı çerçevesinden çıktılar ve çoğu zaman renkli taşları (kuvars, gök zümrüt, akik) pırlantayla birleştirdiler.
—Folk. Nişan yüzüğünün geçmişi çok eskilere dayanır İlk örnekleri birbiriyle birleşmiş iki el ya da bir halkaya yerleştirilmiş bir çift yüzük taşı biçimindeydi ve birleşmeyi simgeliyordu. Daha sonra yalın bir biçim'aldı, daha çok altın, platin vb. değerli madenlerden düz bir halka biçiminde yapıldı. Pırlanta, elmas vb. değerli taşlarla bezeli olanları da vardır. Nişanda sağ ele takılır, nikâhtan sonra sol ele geçirilir, bağlılığı simgeler. OsmanlIlar döneminde evlenen çiftlerin yüzük taşıması geleneği yoktu. Yüzük vb. takılar düğün armağanı olarak veriliyordu. Cumhuriyet döneminden sonra özellikle kentlerde ve büyük yerleşmelerde yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Bununla birlikte Anadolu’nun gelenekselliğini koruyan birçok yöresinde bugün de yaygın bir uygulama,değildir. Özellikle kadınlar, giyimleri, kullandıkları renkler, baş bağlama biçimleri vb. ile evli olduklarını belli ederler.
—Oy. Anadolu'da uzun kış geceleri düzenlenen toplantıların önde gelen oyun- larındandır. Çeşitli biçimlerde oynanır. Katılanlar iki gruba ayrılıp yüzüğü bir fincan içine koyarlar. Oyun sırası kendisinde olan grup fincanları birer birer açarak
yüzüğü bulmaya çalışn açılan her fincan, ırayan gruba sayı yazılır. İlk açışta yüzük oulunursa, oyun sırası karşı tarafa geçer. Bir oynanış biçimi de yüzüğü ipe geçirip bir halka oluşturduktan sonra avuç içinde elden ele geçirmektir. Ebe olan yüzüğü bulamazsa ceza verilir, bulursa yüzüğü avucunda bulduğu oyuncu ebe olur. Anadolu'da çok yaygın bir ev oyunudur.
Kaynak: Büyük Larousse
Yüzük Nedir?
