TAHKİMAT, -tı çoğl. a. (ar. tahkimin çoğl. tahkimat). Esk. Sağlamlaştırmalar.
—Ask. Çeşitli türdeki askeri tesis, istihkâm, engeller ve bunlara benzer yollarla bir bölgenin savunmasını düzenleme işi ya da sanatı. (Bk. ansikl. böl.) Askeri savunma amacıyla inşa edilmiş yapı. Doğal tahkimat. savunmayı destekleyen ve kolaylaştıran doğal unsur.
—Mad. oc. Yeraltında açılan bir üretim boşluğunun çeperlerini gerek ağaç ya da demir bağlar, domuz damı, beton, demir direklerle, gerek halat, cıvata gibi kayaç içine yerleştirilen gereçlerle sağlamlaştırmaya yarayan destek düzeneği. (Bk. anal siki, böl.) || Ağaç tahkimat, maden ocağı galerilerinde ve şantiyelerde beton ve çelik tahkimat dışında ağaçtan yapılan tahkimat. y Yürüyen tahkimat, hidrolik direklerden oluşan ve hidrolik olarak ilertetile- bilen tahkimat tipi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Ask.
•
Temel ilkeler. Tahkimat, daha güçlü bir düşmana karşı savaşı kolaylaştırmak için araziyi en iyi biçimde kullanma ve arazi şekillerini yapay olarak değiştirme sanatıdır Tahkimatlar her zaman inşa edilmiş; yıkılmış ve yeniden inşa edilmiştir. Gözetilen temel kurallarsa askerlik sanatını ilgilendirir: gözetleme yerlerini, aktif ve pasif sığınaktan, ulaştırma ve muharebeyi gerektiren güç; uzaktan ve yakından gözetlemeyi, doğal ve yapay engelleri gerektiren güvenlik; yandan tahkimli istihkâmların ("yoğun" ya da "dağınık" sistem) az ya da daha çok kullanımdan kaynaklanan güç tasarrufu. Bu tahkimatın sürekli ya da geçici biçimleri her zaman birlikte bulunmuşlardır Klasik olan birinci biçim, silahlann önceden kestirilebilir gelişimine karşın değerlerini koruyan uzun, önemli ve masraflı çalışmaları kapsar Geçici ya da “arazinin düzenlenmesi" denilen ikinci biçim, bir yerde tutunmak için savaş birliklerince yapılan çalışmaları kapsar; düşman baskısıyla gerçekleştirilir, düşman ateşine, hatta hava koşullarına karşı duyartıdır. Günümüzde ülkenin yaşamsal yerlerini hava, kara ya da nükleer saldınlara karşı korumakla ilgili sorunlar da tahkimat içinde düşünülür.
•
Teknik VB taktik gelişim. Doğrudan doğruya taaruz yöntemlerinin gelişmesiyle ilgilidir: "topun zırha karşı savaşı" diye nitelenen bu süreç, kronolojik bakımdan dört önemli bunalıma bağlı olarak gelişti: madeni güllenin (XV. yy.'ın ortası), yivli topun (1858), torpil topunun (1885), nükleer silahın (1945) keşfi.
Başlangıcından XV. yy.'a kadar tahkimat, genellikle bir engel (hendek) ile onun gerisindeki bir korugandan (önceleri toprak bir şev, sonra, yüksekliği gittikçe artan dikey bir duvar) oluşuyordu. Çin şeddi ve roma limesleri antikçağ tahkimatlarının en ünlüleridir. Ortaçağda surlar diş biçiminde çıkıntılarla son bulur, yatay olarak kulelerle; düşey olarak da tahkimatın eteğini ateş altına alma olanağı veren serv kendaz (XII. yy.) ve çıkma mazgallarla (XIV. yy.) korunurdu. XIV. yy.'ın sonlannda tahkimat, büyük bir gelişme göstermeyen kuşatmaya üstün durumdaydı; ancak, XV. yy.'ın ortasında ortaya çıkan ve taşlara çarpınca kınlmayan ve surian parçalayan madeni gülle her şeyi değiştirdi. Ya- nm yüzyıl kadar süren bir arayış döneminin ardından, 1520'ye doğru italyanlar tarafından geliştirilen, Speckle (1589), Errard de Barle-Duc (1594), de Vılle (1628) ve Pagan (1650) tarafından yetkinleştirilen tabyalı sistem (ölü açısız geometrik plan —engebelerin azaltılması — hendekten çı- kanlan toprakla meydana getirilen toprak siper) doğdu. Ama 1668-1698 arasında bu sisteme ideal biçiminT kazandıran ve sisteme derinliğine bir dizilişin (2. sistem, 1687) yanı sıra, akla uygun bir kuşatma yöntemi de ekleyen Vauban oldu. Ondan sonra, resmi öğreti, Montalembert'in devrimci önerilerine (dikey ya da çokkenarlı tahkimat, 1776) karşın kuramsal görüşlerin dışına çıkamadı ve XIX. yy.’ın ortalama kadar yerinde saydı. 1858‘de ortaya çıkan yivli toplar (döküm tahrip toplan — menzilin ve isabetin artışı) kapalı suriann yerini, Fransa’da 1874'ten beri uygulanan, yalın çokköşeli sistem'e göre (alçak kazamat ya da üstü açık sıçanyalu istihkâmlan, toprak tahkimli, duvardan sığınaklar) inşa edilmiş birbirinden ayrı kalelerinalmasına yol açtı. Bundan on yıl sonra torpil topunun (çelik top mermisi yüksek güçte kimyasal patlayıcılar çift etkili tapa) neden olduğu bunalım betonla (1888) daha sonra da betonarmeyle güçlendirmeyi (1897) ve zırhlan artırmayı gerektirdi. Birinci Dünya savaşı'nın ardından Verdun'da yapılan incelemelerden sonra yeraltı tahkimath istihkğmlar'a yönelmek düşüncesi önem kazandı; toprağın üzerine yalnızca küçük boyutlu aktif bloklarla çıkan ve zırhlı kuleler ve rnazgalarla (Maginot hattı, 1929 1938) donatılmış bu istihkâmlara İkinci Dünya savaşı öncesinde ve sırasında inşa edilen tüm tahkimli savunma hattı sistemlerinde (Stalin hattı, Atlantik duvarı, Metaksas hattı) rastlanır, 1939'dan sorıra keşfedilen uçak bombaları, çukur imla hakkı, tapalı mermi, özellikle de nükleer silah (I945) yeni bir tartışmaya yol açtı her zamankinden daha çok korunması gerek tıği kesin olmakla birlikte, yeni tip bir tali kimatın biçimi ve yapım yöntemi henüz belirlenememiştir.
Mad oc Maderı ocağı işletmelerinde, derinliği 11e olursa olsurı üretim boşluğu nun, üzerindeki arazinin tüm ağırlığını taşıması olanaksızdır. 100 m derinliğindeki bir üretim boşluğu tavanının her üzerinde 2501 ağırlığında kayaç yükü vardır. Bu büyük yükün çevre kayaçlara (topuk ya da yantaşlar) dağılmasında üretim boş tuğunun şekli önemlidir. Dolayısıyla, kul lanılan farklı tahkimat tiplerinin ana işlevi, kayaç kütlesinin tüm yükünü taşımak yerine, yalnızca kazı boşluğunun bir çeperindeki kayaçların kohezyonunu koruyarak kayaç kütlesinin bir bütün olarak biçim değiştirmesini sağlamaktır.
Gerek galerilerde, gerek şantiyelerdeki tahkimatlarda ağaç malzeme her zaman kalas ya da direk biçiminde kullanılır Galeri'lerde bu tahkimat genellikle 1 'er m aralıklarla ve kurulan bir sarma ve iki direkten oluşan bağlar şeklinde yapılır Ayrıca ayaklarda ya da üretim yerlerinde arazinin tutulmasının güç olduğu durumlarda da uygun ağaç tahkimatlardan yararlanılabilir, hatta kimi durumlarda dolgu dilimleri içinde bile geçici olarak ağaç tah kimat bulundurulur. Ağacın en büyük üs tünlüklerinden biri de arazi basınçlarına ve biçim değişikliklerine karşı çok duyarlı olmasıdır (çatırdaması ve bükülmesi).
Bununla birlikte, ağaç tahkimat öğeleri günümüzde yerlerini, sökülüp yeniden kullanılabilen rijit ya da geçmeli metal tahkimat öğelerine bırakmıştır. Galerilerle kullanılan metal bağ’lar, arazinin biçim değişikliklerine daha iyi karşı koymak için genellikle geçmeli olarak yapılan, çeşitli biçimlerdeki profil demirlerden oluşur. Yüksekliği az olan şantiye'lerde, teleskopik demir direkler (sürtünmek ya da hidrolik) düzensiz üretim boşluklarına kolayca uygulanabilir.
Ayak içinde, hidrolik direkler grubundan oluşan yürüyen tahkimatlar kullanılır; yöntemde kazılan boşluk çevresinde tutarlı bir arazi halkası oluşturulur ve bu halka, kayacın derinliğine biçim değiştirmesini önler. Püskürtme beton yöntemi de buna çok benzeyen bir tahkimat yöntemidir; püskürtme beton, tahkimat işlevinin yanı sıra galeri çeperlerini dış etkenlerden de korur.
Açık işletmelerde, kimi durumlarda basamak çeperlerini tahkim etmek gerekebilir; bunun için cıvatalar yerine, aynı işlevi gören ancak onlardan çok daha uzun olan çelik halatlar kullanılır.
•
Yürüyen tahkimat. Uzun ayaklarda kullanılan en yaygın tahkimat sistemlerinden biridir. Hidrolik silindirlerin düzenine ve sarmaların biçimine göre başlıca şu yürüyen tahkimat tipleri ayırt edilir:
1. iki ya da üç hidrolik direkli yürüyen tahkimatlarda, hidrolik direkler, ayak arınma dik olarak tek sıra halinde yerleştirilir; bir sıradaki direklerin tümü aynı sarmayı taşır ve aynı tabla üzerine oturur;
2. monoblok gövdeli yürüyen tahkimat birbirine rijit olarak bağlı olan ve aynı sarmayı taşıyan iki hidrolik direk dizisinden oluşur;
3. çift direkli kalkan tahkimatla, sarma eklemli bir kolla bağlıdır ve yüksekliği bir silindirle ayarlanır;
4. çok mafsallı kalkan tahkimatta, sarma yüksekliğinin ayarlanması sırasında sarma ile arın arasındaki uzaklık sabit kalır; bu yüzden bu tahkimat tipi farklı yüksekliklere kolayca uygulanabilir;
5. kalkan sarmalı yürüyen tahkimatın ayak arkasına doğru sıralanan öğeleri, göçertme sonucu akan tavan kayacının ayak içine ve arkasına yayılmasını önler;
6. alttan çekmede kullanılan yürüyen tahkimat, değiştirilmiş ve sağlamlaştırılmış bir kalkan sarmalı yürüyen tahkimat tipidir; arka çelik plakasında bulunan bir açıklık göçertmeyi denetim altına almaya ve tavan cevherini bu açıklıktan çekmeye (alttan çekme) olanak verir.
Kaynak: Büyük Larousse
Tahkimat Nedir?
