TESPİT, -ti a. (ar. şebt'ten teşbit).
1. Bir şeyi yerinden oynamaz duruma getirme, sağlamca yerleştirme.
2. Bir şeyi, bir durumu kesin bir biçimde belirleme; sap tama: Hasar tespit çalışmaları.
3. Bir şeyi bir yere tespit etmek, onu oraya, yerinden oynamayacak biçimde sağlamca yerleştirmek. || Bir şeyi tespit etmek, bir durumu, kuşkuya yol açmayacak biçimde bütün yönleriyle açık seçik belirleyip gös termek, saptamak: Onun yalan söylediği ni tespit ettik. || Bir sesi, bir sözü, bir görüntüyü vb. tespit etmek, tekrarlanabilecek bir duruma getirmek; kaydetmek: Söylediklerini aynen tespit edin.
—Ask. Düşmanı her türlü yayılma ya da manevradan alıkoyma amacıyla, onun üzerinde yeterli bir ateş baskısı kurmak, onu kıpırdayamaz duruma getirmek. || Bir uçağın, denizaltının, mayının vb. konumunu saptamayı sağlayan işlem. (Bk. anslkl. böl.) || Düşman topçusunun yerinin tespiti, teknik yöntemlerle (ses, ışık ölçme yer ölçme, radar vb.) bu topçunun mevziini harita ya da planda kesin olarak saptamak.
—Esk. sil. Tespit levhası, eski ateşli silahlarda, ateşleme düzeneğinin oturduğu, demirden yapılmış parça.
—Foto. Işıklanmamış ve fototipin izharından sonra kalan maddeleri, ışığa karşı duyarsızlaştırma işlemi. (Bk. anslkl. böl.) || Tespit banyosu, tespit işlemi için kullanılan banyo. || Tespit etmek, bir fotoğraf duyarkatını tespit banyosunda işlemek.
—Havc. Tespit açısı, bir kanat ya da kuyruk takımı düzlemini, gövdeye göre yerleştirme açısı. (Tespit açısı, uçağın yapımı sırasında saptanan sabit bir açıdır. Bu açıyı, hava ipçiklerinin yönlendirmesine ve dolayısıyla da uçuş halindeki uçağın konumuna bağlı olan hücum açısıyla karış tırmamak gerekir.)
—ic. ifl. huk. Menfi tespit davası -
MENFİ.
—işlem. Tespit kolu, bir parçanın, montaj sırasında kolayca kilitlenmesine olanak veren eklemli düzenek.
—Mak. san. Tespit pensi,
SIKMA PENS'I' nin eşanlamlısı. || Tespit yuvası, bir takım tezgâhında, üzerine işlenecek parçayı, ince kenarından sarma yoluyla bağlamak için tabla üzerine sıkıştırılmış metal parça.
—Med. us. huk. Tespit davası, bir hukuksal ilişkinin saptanması için açılan dava (Bk, anslkl. böl.) || Delil tespiti
kanit’LARIN SAPTANMASI,
—Nörol. Göz tespiti ya da bir nesneye sa bit bakma, görüntünün net olarak sarı benek üzerine düşmesini sağlayacak şekil de bakışın bir cisme yönelmesi. (Göz tespiti organizmanın karmaşık ve otomatik bir işlevidir Çevre retinasının uyarılmasıyla ortaya çıkan bir dizi otomatik görme ve hareket tepkilerini başlatır: tespit hareketleri, takip hareketleri, optosinetik nıstagmus; bunlar nesnelerin görüntüsünü sarı beneğin üzerine yöneltir.) || Göz ya da bakış tespiti felci, istemli göz hareketleriyle göz refleksleri kaybolmadığı halde görme hareket tepkilerinin kaybolması. (8u felç türü, iki taraflı artkafa-yankala lezyonlarında görülür [Brodmann 18 ve 19 alanları) Özellikle Holmes tarafından dikkatle incelenmiştir (1918). Balint sendromu üzerinde yapıları çalışmalar [1909] gözlenen se- miyrâlojiyi açıklama bakımından tespit felcinin oynadığı önemli rolü ortaya koymuştur.)|| Gözün tespit hareketleri, çevre retina üzerine düşen görüntüyü sarı beneğe yönelten göz hareketi. || Spazmodık bakış tespiti, istemli göz hareketleri felcinde rastlanan otomatik bakış tespiti, aşırılığı. (Yani, bu durumda, otomatik tespit, yetersiz kalan istemli kontrol tarafından tutulmadığı için, göz bakılan cisme “takılı" kalır.)
—Tıp Kırık bir kemiği kıpırdamaz hale getirmek için kullanılan yöntem. (Bk. ansikl böl.) || Huzursuz, çırpınan bir akıl hastası nı hareketsiz halde tutmak.
—Verg. huk. Gelir vergisi k.'nun sair ka zançlar ve iratlarla ilgili bölümünde, yoklama yapmak amacıyla yükümlüleri ve yükümlülükle ilgili konuları araştırmak ve kaydını yaparak saptamak.
—ANSİKL. Ask.
•
Uçakların tespiti. Gözetlemenın dışında düşman uçaklarının tespiti için hava savunması tarafından kullanılan ilk yöntemler, uçak motorlarınca yayılan ses kaynaklarının varlığını ve yönünü saptayabilen ve istenilen yöne çev rilebilir ses artırıcı güçlü kepçeleri olan akustik aygıtlara dayanıyordu.
Bununla birlikte tespit işlemi, milimetre den dekametreye kadar dalga boyları kul lanan radarın bulunmasıyla en önemli ge üşmeyi kaydetti. Bu biçimde, desimetre lik dalga boylarıyla (kara gözleme radarları alanında en çok kullanılan bunlardır), yükseklik menzili, en güçlü donanımlar da 250-300 km'ye ulaşır. Fakat yayılma düz bir hat biçiminde olur ve engebele rln perdelemesiyle engellenir. Ayrıca, top raktan sürekli gelen sesleri, ortadan kaldırmaya olanak veren özel aygıtlara kar şın, engelleme zorluğu vardır. Son olarak da, yeryüzünün yuvarlaklığı, optik ufuğun altında radarın görev yapmasına engel olur. Toprağa yakın (50 m) hareket eden araçlar üzerinde menzili azaltan bu sakın çalar nedeniyle, askeri uçaklar alçaktan sızmaya önem vermişlerdir. Bu duruma çözüm bulmak amacıyla hava savunma sistemleri için, alçaktan tespit kara radarları (transız hava ordusunda Aladin) ve yü zeydekı eğriliklerden etkilenmeyen havadan taşınan tespıt^aygıtları (Boeing E-3A ile AVVACS. ıngiliz Nimrod AEW ve rus MOSS) geliştirildi Gemi ya da uçak üzerinde bulunan radarlarda, kullanılan güce göre menzil daha büyüktür. Yüzeyden gelen sesler, radar toprağa yöneldi ğinde, tespit işlemini etkiler. Pulse doppler gibi özel yayın sistemleri bu ha laları az da olsa ortadan kaldırır. Radarın yetersizlikleri ve sınırlı yetenek lerı (elektronik karşı önlemlerin ortaya çıkışı ve gelişimi bu durumu daha da kötü leştirmıştir), kızılötesi, akustik, laser ya da sismik düzeneklerden yararlanan ve sansür denilen teknik donanımların bulunmasıyla sonuçlandı. Elektronik ve optiğin birleşimi olan optronik, tespit tekniklerinin daha da gelişmesini sağladı.
•
Denizaltılarin tespiti. Savaş gemilerinde hava gözetlemesi, 200-300 km yarıçap içinde bir dizi gemi radarı ve radomla dp natılmış uçaklarla sağlanır Buna karşın. denizaltının tespiti son derece zordur. Birinci Dünya savaşı sırasında denizaltı tespiti. ancak pervane gürültüsüne duyarlı hidroplanlarla yapılabiliyordu. İki dünya savaşı arasında ingılizler, Amerikalılar'ın sonar ismini verdikleri, fakat en iyi koşullarda bile menzili 1 500-2 000 m'yi aşmayan ASDİC adlı ultrasonla tespit sistemini geliştirdiler.
1960 yılından beri, 400 m'ye dalabilen ve 30-40 deniz mili hız yapabilen nükleer denizatlarının ortaya çıkışıyla, büyük donanmalar tespit konusuna önemli bir yer verdiler. Düşük frekansta çeşitli sonarlar denendi, yüzey kanalında gövde sonarı, çekilen sonar, dipte yansımalı sonar, yakınsama alanlı sonar kuramsal menziller, 15 ile 30 km arasında değişir, ama yoğunluk, tuzluluk ve özellikle ısı gibi barimetrik koşulların değişimine bağlı olarak farklılıklar görülür Tespit çalışmalarında, suya atılan ses şamandıraları ya da manometre ilkesine dayanan, gösterdiği manyetik kitleden düşman denizaltısının yerini saptamaya olanak veren MAD gibi (Magnetic Aromaly Detection), manyetik sapmaları izleyen sistemlerle donatılmış uçak ve helikopterlere başvuruldu. Tespit çalışmalarında ayrıca, deniz devriye uçaklarınca dinlenen şamandıraları kullanan daha gelişmiş sistemleri ve kıta sahanlığının üzerine salınmış ve kara istasyonlarına bağlanmış hıdroplanlardan oluşan amerikan yapısı "sosus" gibi sabit yapılardan yararlanılır.
•
Mayınların tespiti. En basit, en emin, fakat en tehlikeli yöntem, bir süngü ya da sert bir çubukla elle yapılan taramadır. Elektromanyetik aygıtlarla yapılan tespit, yalnızca madem bir parça taşıyan mayınlarda uygulanır, tespitedilmez denilen (plastik ya da cam mayınlar) ve madeni parçası olmayan mayınlara uygulanamaz.
—Foto. Gümüş tuzlarının kullanıldığı fotoğrafçılık tekniğinde tespit işlemi, izhardan sonra duyarkatta kalan gümüş halolenürlerıni. atılabilir çözünür tuzlara dönüştürerek ışığa karşı duyarsızlaştırmaya dayanır. Fotoğraf plakaları, filmleri ve kâğıtlarının tespiti, genellikle % 20'lik bir sodyum hiposülfıt çözeltisiyle gerçekleştirilir. Gümüş tuzlarının kullanılmadığı fotoğrafçılık tekniğinde ise, her yöntem için ayrı bir işlemden yararlanılır. Eskiden kolodyumlu klişeler, potasyum ya sodyum siyanürle tespit edilirdi.
—Med. us. huk. Tespit davaları bir hukuksal ilişkinin var olup olmadığını saptamaya yarar. Bundan daha ileri giderek, bu ilişkinin yarattığı yükümlülüğün yerine getirilmesi tespit davalarıyla istenemez. Bunun için edim davası açmak gerekir. Tespit davası, edim davasının öncüsü sayılır. Bu tür bir dava, sonradan açılacak edim davasını sağlam dayanaklara dayandırma amacı taşır. Hukuksal durumu konusunda kuşkuları olan davacı önceden açacağı tespit davasıyla durumunu kesinliğe kavuşturur ve ondan sonra edim davası açarak davalıyı bir şey yapmaya ya da yapmamaya ya da kendisine bir şey vermeye zorlar.
—Tip. Kırık bir kemiğin parçalarını yerinde tutmak, çıkmış bir eklemin iki ucunu oynamayacak hale getirmek için dıştan -kullanılan bandaj, alçı, sürekli çekme (fraksiyon) aygıtı gibi aygıtlar kullanılır. Bazı olgularda tespit, ancak vida, çivi, plak git» ameliyatla konan protezlerle gerçekleştirilebilir. ( OSTEOSENTE.)
Kaynak: Büyük Larousse
Tespit Nedir?
