ÜNLEM a.
1. Değişmeyen öteki tümce lerden bağımsız kendi başına bir cümle oluşturan ve canlı bir tepkiyi dile getiren ya da bir ilişki bağlantısı kuran sözcük.
2. Ünlem işareti.
—-Bel. Bir coşku belirten ve çok kısa cümlelerle ünlemlerden oluşan üslup değişmecesi.
—Dilbil. Ünlem cümlesi. Kimi kez bir tek öğeye indirgenmiş, bir coşkuyu ya da duygusal bir yargıyı dile getiren cümle tü rü. || Ünlem işareti, bir ünlem cümlesinden sonra konan noktalama işareti (!). Söz arasında parantez içine konan ünlem işareti söylenilen söze inanılmadığını ya da şa şıldığını belirtir.
—Ed. Edebiyat yapıtında bir kişiye, bir varlığa yöneltilmiş duyarlık yüklü sesleniş. Örn.; "Biçare çocuklar, hele sîzler, hele sizler"
(Tevfık Fikret). Divan şiirinde eya, vey eyvah
vb. edatlarla gerçekleştirilirdi; Ey padişahi ârit ü danişveri âlem
/ Vey şahı cihangir ü zafer yâveri âlem"
(Ey bil ge.ve dünya bilgilisi padişah; ve ey dünyayı ele geçirip zafer kazanan, evrenin yardımcısı olan şah) [Net i] (Eşanl. NİDA.)
—Ansİkl.
Ünlem sınıfında yer alan sözcüklerin, kökenleri ne olursa olsun, ortak özelliği şudur; anlamsal içerikten hemen hemen yoksun olmalarına ve sözdizimsel kuralların dışında bulunmalarına karşın, konuşucunun vurgusuyla (onay, karşı çıkma, kuşku, kızgınlık, alay, üsteleme, çağrı vb.) söylemin içeriğine ve durumlarına etki yaparlar. Gerçekten de, birçok ünlem anlamlı öğelere ayrıştırılamaz; seslerden (Ahi ne güzel
) ya da yansımalardan (ÇAT! kapı kapandı)
oluşurlar. Kimi ünlemler de, kaynaklandıkları sözcüklerin özel anlamı yok olduğundan kalıplaşmış biçimlere dönüşmüşlerdir (Aman Tanrım!, Güzel! Daha neler!)
Dildeki, öteki değişmez terim lerin tersine ünlemlerin söz zincirindeki yerleri kesin değildir Sözceyi iki durak arasında kesebilir ya da bildirişim durumunda, bir sözcenin yerini alabilirler. Sözceye, söyleme ya da bildirişim ortamına anlamsal etkiyi, ünlemlerin dayanağı olan tit remleme verir. Dinleyici de, bu titremlemeyi konuşucunun belli bir duygusal durumunun anlatımı, bildirişim kurma ya da bildirişimi sürdürme isteği olarak yorum lar; Seni gidi seni! Öyle değil mi.
Kaynak: Büyük Larousse
Ünlem Nedir?
