Yaşatkan Nedir?
SMD MiSiM
YAŞATKAN sıf. Yaşamayı, yaşamın sürmesini, çoğalmayı sağlayan.
— Biyol. Vücutta iç homeostaziyi (solunum, dolaşım, bezlerin salgıları, sindirim, ısı ayarlanması) sürdürmeye yarayan biyolojik işlevlere denir.
— Nörol. Yaşatkan çekirdek, merkez sinir sisteminde bitkisel yaşamı denetleyen sinirsel yapı. (Yaşatkan çekirdekler özellikle hipotalamus, beyin sapları ve omurilikte bulunur ise de başka sinirsel yapılarla ve özellikle beyin kodeksiyle de ilişkilidir.) || Yaşatkan gangiiyon, içorganlarda devimsel rol oynayan yaşatkan sistem gangliyo- nu. (Bk. ansikl. böl.) || Yaşatkan sinir sistemi, sinir sisteminin, bitkisel yaşamın sürmesini ve içorganların çalışmasını sağla- van bölümü. (Eşanl. OTONOM SİNİR SİSTEMİ, VEJETATİF SİNİR SİSTEMİ.) [Bk ansikl. böl]
—ANSİKL. Karş. anat. Bedensel sinir sistemi ile yaşatkan sinir sistemi arasındaki ayırım knidlilerden başlar. Bunlarda dışa dönük, deri dışı bir sinir sistemi ağı ile bir deri içi ya da içorgan sinir sistemi bulunur. Bu iki sistem arasında çok gevşek bir ilişki vardır. Bu ikilik bütün şubelerde görülür. Yaşatkan sinir sistemi bedensel sinir sistemi karşısında hemen hemen özerk bir çalışma içindedir. Halkalısolucanlarda, yumuşakçalarda ve eklembacaklılarda yaşatkan sinir sistemi içorgan gangliyon- ları biçimindedir, en başta sindirim sistemine sinir sağlar, ikinci derecede kalbe ve öteki içorganlara sinir lifleri verir. Kabuklularda ve böceklerde biri önde ağız çevresinde, biri arkada özellikle üreme organları yöresinde olmak üzere iki otonom sinir sistemi vardır.
Omurgalılarda otonom sinir sistemi, diğer türlerden farklı olarak bedensel sinir sistemiyle daha çok bağlantılıdır. Embriyonda sinir sistemi geliştiği sırada sinir borusunun iki yanına gangiiyon şeritleri halinde yerleşir. Hücreler vücudun karın yönüne göç ederler ve sempatik sinir sistemi zincirini, içorgan çevresi ve içorgan gangliyonlarını ve aralarında böbreküstü bezi hücreleri de olmak üzere paragangliyon hücrelereni meydana getirirler. Bu sempatik sinir sistemi zinciri boyunca, birleştirici sinir dalları, sempatik gangliyon- ları omurilik sinirlerine ve karma kafa sinirlerine bağlar. Omuriliğin önboynuzları içinde bulunan ve içorganların hareketlerim sağlayan gangiiyon öncesi nöronlar kolinerjik olup sempatik sistemin içorgan nöronlarıyla (sempatik ya da içorgan çevresi gangliyonlar) eklemlenir. Bu sempatik nöronlar ya adrenerjiktirler (ortosempatik sistem), çevre ya da içorgan uyarıcılarını etkiler ve noradrenalin salgılarlar, ya da kolinerjiktirler (parasempatik sistem), sagıamaK için ue leyenıçı sırmıeruen yararlanırlar.
• Nörol. Yaşatkan gangliyonlar. Sempatik ve parasempatik gangliyonlar olarak ikiye ayrılır. Genel düzenleri sabittir: her gangiiyon omurilikten gelen bir içorgan devindirici sinir lifi alır. Bu lifler, gangliyon- sonrası nöron denilen nöronu uyarmak için asetilkolin salgılar.
Sempatik gangliyonlar omurganın yakınında yer alır: omur yanı ve omur önü gangliyonları. Gangiiyon sonrası hücrelerin aracısı, içorganların çeşitli işlevlerini yöneten noradrenalindir. Gözbebeklerinin ve bronşların genişlemesi, kaslarda dolaşımın düzenlenmesi, kalp atışlarının hızlanması noradrenaline bağlıdır. Stres sırasında sempatik gangliyonların harekete geçmesi, bireyi kaçmaya ya da dövüşmeye iteler. Sempatik gangliyonlarda bundan başka, dopamin salgılayan fluoresan hücreler ve glia hücreleri bulunur.
Parasempatik gangliyonların aracısı asetilkolindir. Bu gangliyonlar, sempatik gangliyonların yakınında, içorganların çevresinde, hatta onların çeperlerinin içinde bulunur. Gözbebeklerin kapanmasına, bronşların daralmasına, kalbin yavaşlamasına, sindirim salgılarının çoğalmasına ve bağırsak sığamsallığının artmasına neden olur; sindirimi kolaylaştırır ve sempatik gangliyonların etkisini dengeler.
• Yaşatkan sinir sistemi. Şu sistemlerden oluşur:
1. yaptırıcı ve alıcı bir çevre sistemi (sempatik ve parasempatik sistemleri içerir);
2. merkezi kumanda sistemi (kalp ve damar basıncına bağlı olarak solunum ve dolaşımı düzenleyen beyin sapındaki ağsı oluşum ile beslenme ve içsalgı işlevlerini düzenleyen hipotalamus merkezlerini içerir).
Yaşatkan sinir sistemi, merkez sinir sisteminin özellikle limbik alanları, bademcik çekirdeği ve hareket merkezleriyle bağlantılıdır.
Sponsorlu Bağlantılar
— Nörol. Yaşatkan çekirdek, merkez sinir sisteminde bitkisel yaşamı denetleyen sinirsel yapı. (Yaşatkan çekirdekler özellikle hipotalamus, beyin sapları ve omurilikte bulunur ise de başka sinirsel yapılarla ve özellikle beyin kodeksiyle de ilişkilidir.) || Yaşatkan gangiiyon, içorganlarda devimsel rol oynayan yaşatkan sistem gangliyo- nu. (Bk. ansikl. böl.) || Yaşatkan sinir sistemi, sinir sisteminin, bitkisel yaşamın sürmesini ve içorganların çalışmasını sağla- van bölümü. (Eşanl. OTONOM SİNİR SİSTEMİ, VEJETATİF SİNİR SİSTEMİ.) [Bk ansikl. böl]
—ANSİKL. Karş. anat. Bedensel sinir sistemi ile yaşatkan sinir sistemi arasındaki ayırım knidlilerden başlar. Bunlarda dışa dönük, deri dışı bir sinir sistemi ağı ile bir deri içi ya da içorgan sinir sistemi bulunur. Bu iki sistem arasında çok gevşek bir ilişki vardır. Bu ikilik bütün şubelerde görülür. Yaşatkan sinir sistemi bedensel sinir sistemi karşısında hemen hemen özerk bir çalışma içindedir. Halkalısolucanlarda, yumuşakçalarda ve eklembacaklılarda yaşatkan sinir sistemi içorgan gangliyon- ları biçimindedir, en başta sindirim sistemine sinir sağlar, ikinci derecede kalbe ve öteki içorganlara sinir lifleri verir. Kabuklularda ve böceklerde biri önde ağız çevresinde, biri arkada özellikle üreme organları yöresinde olmak üzere iki otonom sinir sistemi vardır.
Omurgalılarda otonom sinir sistemi, diğer türlerden farklı olarak bedensel sinir sistemiyle daha çok bağlantılıdır. Embriyonda sinir sistemi geliştiği sırada sinir borusunun iki yanına gangiiyon şeritleri halinde yerleşir. Hücreler vücudun karın yönüne göç ederler ve sempatik sinir sistemi zincirini, içorgan çevresi ve içorgan gangliyonlarını ve aralarında böbreküstü bezi hücreleri de olmak üzere paragangliyon hücrelereni meydana getirirler. Bu sempatik sinir sistemi zinciri boyunca, birleştirici sinir dalları, sempatik gangliyon- ları omurilik sinirlerine ve karma kafa sinirlerine bağlar. Omuriliğin önboynuzları içinde bulunan ve içorganların hareketlerim sağlayan gangiiyon öncesi nöronlar kolinerjik olup sempatik sistemin içorgan nöronlarıyla (sempatik ya da içorgan çevresi gangliyonlar) eklemlenir. Bu sempatik nöronlar ya adrenerjiktirler (ortosempatik sistem), çevre ya da içorgan uyarıcılarını etkiler ve noradrenalin salgılarlar, ya da kolinerjiktirler (parasempatik sistem), sagıamaK için ue leyenıçı sırmıeruen yararlanırlar.
• Nörol. Yaşatkan gangliyonlar. Sempatik ve parasempatik gangliyonlar olarak ikiye ayrılır. Genel düzenleri sabittir: her gangiiyon omurilikten gelen bir içorgan devindirici sinir lifi alır. Bu lifler, gangliyon- sonrası nöron denilen nöronu uyarmak için asetilkolin salgılar.
Sempatik gangliyonlar omurganın yakınında yer alır: omur yanı ve omur önü gangliyonları. Gangiiyon sonrası hücrelerin aracısı, içorganların çeşitli işlevlerini yöneten noradrenalindir. Gözbebeklerinin ve bronşların genişlemesi, kaslarda dolaşımın düzenlenmesi, kalp atışlarının hızlanması noradrenaline bağlıdır. Stres sırasında sempatik gangliyonların harekete geçmesi, bireyi kaçmaya ya da dövüşmeye iteler. Sempatik gangliyonlarda bundan başka, dopamin salgılayan fluoresan hücreler ve glia hücreleri bulunur.
Parasempatik gangliyonların aracısı asetilkolindir. Bu gangliyonlar, sempatik gangliyonların yakınında, içorganların çevresinde, hatta onların çeperlerinin içinde bulunur. Gözbebeklerin kapanmasına, bronşların daralmasına, kalbin yavaşlamasına, sindirim salgılarının çoğalmasına ve bağırsak sığamsallığının artmasına neden olur; sindirimi kolaylaştırır ve sempatik gangliyonların etkisini dengeler.
• Yaşatkan sinir sistemi. Şu sistemlerden oluşur:
1. yaptırıcı ve alıcı bir çevre sistemi (sempatik ve parasempatik sistemleri içerir);
2. merkezi kumanda sistemi (kalp ve damar basıncına bağlı olarak solunum ve dolaşımı düzenleyen beyin sapındaki ağsı oluşum ile beslenme ve içsalgı işlevlerini düzenleyen hipotalamus merkezlerini içerir).
Yaşatkan sinir sistemi, merkez sinir sisteminin özellikle limbik alanları, bademcik çekirdeği ve hareket merkezleriyle bağlantılıdır.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
