Taç Kapı Nedir?

TAÇ KAPI a.
1. Büyük bir anıtın cephesinde düzenlenen ve bir ya da birkaç kapıdan oluşan anıtsal giriş. (Eşanl. portal.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Bu girişi oluşturan bezemeli kapılardan her biri.

—ANSİKL. Fransa’daki ortaçağ kiliselerinin büyük taçkapıları üzerinde genellikle bir lento ve bir kemer tablası bulunur; aylamanın art arda gelen ruloları, heykeller ve oymalı madalyonlarla bezenmiş şevler üzerine düşerek lentoyu ve kemer tablasını korur. Bir ayak, lentonun ağırlığını orta bölümünde hafifletebilir.
Roman döneminde yapılmış birçok örnekte, cephe öğeleri içinde taçkapı, üst bölümündeki kemerler ya da iki yanındaki kör kemerlerle aynı önemdedir. Hatta kimi zaman taçkapı, ana cepheye değil, sahnın yan cephelerinden birine açılmıştır.
Gotik dönemde, ikonografik heykellerin önemli bir bölümü, çoğu kez resimlerle bezenerek, taçkapılarda yoğunlaştırılır. Bunlara, kimi zaman öykülü kabartmalar, bitkisel bezemeler de eşlik eder. Bu taç kapılar, güçlü ve açık seçik bir biçimde cephenin genel çizgileriyle bütünleşir. XIII. yy.'da kemer tablası, taşları figürlerle süslenmiş aylamaların çevrelediği büyük kabartmalarla süslenir. Girintili çıkıntılı yapılan aralama ayağı ve şevlere heykeller bi- tiştirilmiştir. Daha XII. yy.'ın ortasında Chartres'da ve Saint-Denis'de, ardından bunlardan türeyen tüm taçkapılarda uzun ve dümdüz heykel-sütunlar, iki gotik taç kapıların temel öğelerinden birini oluşturur. XIII. yy. başında birçok katedralde bu heykeller daha kıvraklaşmıştır. Her büyük kapı önünde bir sundurma bulunabilir ya da üstünde heykellerle zenginleştirilmiş oymalı bir tepelik yer alabilir. Alevli gotik dönemde açıtlar, üzerinde bir kaş kemer de bulunabilen sepet kulpu bir kemerle örtülür; eğrilerden ve terseğrilerden oluşan bir ağ, tablaları ve tepelikleri süsler.
Rönesans, önce beşik kemeri yeniden kullanmaya başlamış ve İtalyan esinli süsleme motiflerini benimsemiştir; anataç kapı üzerine bir alınlık, yanlarına sütunlar ya da gömme ayaklar yerleştirilerek, bazı cephelere bir zafer takı görünümü verilmiştir. Klasik dönemde taçkapı düzenlerin üst üste getirildiği bir bütün içinde değerlendirilmiş, XVIII. yy. sonunda, bir revakla girilen kiliselerde tümüyle ortadan kalkmıştır.
İslam mimarlığında da taçkapıların anıtsal örnekleri bulunmaktadır (Isfahan Mescidi Şah, Âgrâ Tac Mahal. Kahire Sultan Haşan medresesi vd). Anadolu-türk mimarlığında cami, medrese, darüşşifa, kervansaray, türbe gibi yapıların en önemli öğelerinden birini taçkapılar oluşturur. Özellikle ilk beylikler ve Anadolu Selçuklularında taçkapı yapının en zengin bezemeli bölümüdür ve dönemin taş işçiliğini yansıtan önemli örneklerdir (Kayseri Kölük camisi, Divriği Ulu camisi ve darüş- şifası, Konya Alaettin camisi, Malatya Ulu camisi, Kayseri Hacıkılıç camisi, Konya Sahipata camisi, Erzurum Çifteminareli medrese, Sivas Çifteminareli medrese ve Gökmedrese, Konya Karatay medresesi, Sultan han, Tercan Mamahatun kümbeti, Konya Gömeçhatun türbesi vd.). Bu kapılar özellikle ön cephenin en ayırtedici öğesini oluşturur. Dönemin taçkapıları çoğunlukla büyük sivri kemerli, mukarnas dolgulu niş biçimindedir; niş içinde daha küçük ve basık kemerli ikinci bir kapı yer alır. Büyük niş dıştan geometrik ve bitkisel motifler ya da yazıt kuşaklarından meydana gelen bir ya da birkaç sıra bordürlüdür. Köşelerde sütunçeler yer alır. Beylikler dönemi ve ilk osmanlı taç kapıları da büyük ölçüde Selçuklu geleneğini sürdürür (Niğde Akmedrese, Selçuk Isa bey camisi, Bursa Ulu camisi, Bursa Yeşil cami). Klasik osmanlı mimarlığında, yapının öteki öğeleri gibi taçkapılar da yalın, ancak görkemli bir görünüm kazanmış, çoğunlukla mermer olan bu örneklerde silmeler, alınlıklar ve tepeliklerle yetinilmiştir (İstanbul Bayezit, Şehzade, Süleymaniye, Sultanahmet, Edirne Selimiye camileri).