Toprakoluşum Nedir?

TOPRAKOLUŞUM a. Pedol Toprakların oluşumu ve evrimi.

—ANSİKL. Toprakoluşum, biyosferin etkisindeki karasal mineral ortamda taşküre malzemesinin uğradığı fiziksel, sonra da kimyasal değişimlerin (ya da ayrışmaların) tümünü kapsar.

• Toprak oluşturucu etkenler. Toprak oluşturucu etkenler iklim, ana kayaç, bitki örtüsü ve topografyadır (akaçlama ve hidromorfiyle bağıntılı olarak); bu çeşitli etkenler belli bir zaman dilimi (ya da toprağın yaşı) boyunca kendini gösterir, bu bakımdan doğal biyoklimatik ya da insanın neden olduğu değişikliklere (bitki örtüsünün ve buna bağlı olarak toprakların bozulması) uğrayabilir.

• Toprak-bitki sisteminin işleyiş ilkeleri. Yüksek bitkiler, beslenmeleri için gerekli olan biyolojik çevrimi sürdürmek için kullandıkları güneş enerjisini aktarıp dönüştürmekte (emel derecede önemli bir. rol oynarlar: kökle soğurma canlıyığın üretimi toprağa geri verme. Toprağa döküntü ve kök halinde geri verileh bitkisel kütle, toprak faunasının vazgeçilmez aracısı olan canlı organizmalar ve özellikle mikroorganizmalar tarafından humusa dönüştürülür. Döküntüleri ve kökleriyle bitkiler, mikroorganizmalar ve humus, kayaçlarda ve topraklarda bulunan mineraller üzerinde özgül bir ayrışma etkisi yapar. Perkolasyon çözeltileri de humuslarda oluşan biyolojik, bitkisel ve mikrobik metabolitleri (mineral, bikarbonik, nitrik asitler ve çok sayıda asit, indirgen ve kompleks yapıcı organik bileşikler) taşıyarak bu ayrışmayı etkiler.

• Toprağın farklılaşması ve süre Toprağın oluşumu C katından başlayarak A katının az çok mineral ortama katılmış organik maddeler ve KOKierın etkisiyle giderek farklılaşmaya başlar; daha sonra B mineral katları kil, hidroksit, çözünmeyen organik bileşikler gibi maddelerin önce ayrışması, sonra birikmesiyle farklılaşır. Farklılaşma süreciyle evrim, toprak profilinin tam anlamıyla gelişmesine, biyoklimatik koşullar ve istasyon ortamıyla dengeye ulaşmasına kadar sürer. Demek ki, toprağı belirleyen şey, bitki-mikroorganizma-mineral ortam üçlüsünün karmaşık etkileşimidir; bu etkileşim sonucunda dengeye ve önceden betimlenen olayların bileşkesine ulaşılır.

• Biyolojik çevrim ve ayrışma. Bu işleyiş şeması ve bitki örtüsü-humus-toprakoluşum ilişkisi genelleştirilerek büyük biyoiklimsel bölgelere ve bu bölgelerin iklimsel bitki örtülerine göre dünya topraklarının kuşaksal bir dağılımı önerilebilir; bunlar "iklimsel klimakslar” denen kuşaksal topraklardır. Bununla birlikte, bu kuşaksallık yasasının istasyon koşullarına, anakayaca, topografyaya ve akaçlamaya bağlı pek çok istisnası vardır; iklim özelliklerini geri planda bırakan bu koşullar, bu özel ortamda görülen özel bitki örtülerinin, örneğin turbalıklardaki bitkilerin ya da kireçli kayaçlar üstündeki kalsifil bitkilerin ortaya çıkmasına neden olur (bu topraklara, kuşaksal topraklara ya da iklimsel klimakslara karşıt olarak, istasyon klimaksları ya da kuşakiçi topraklar denir). Son olarak, toprağın dengesi, gerek iklimsel değişikliklerden dolayı bitki örtüsünün değişmesi (Erhard'ın biyoaşınaşınım kuramı), gerekse toprakların fizikokimyasal ve biyolojik bakımdan bozulmasına ve buna bağlı olarak mekanik aşınımına neden olan insan etkisi sonucu değişebilir. Nitekim, Atlas okyanusu kıyısındaki ormanın bozulması, orman topraklarının fundalık podzollarına dönüşmesine yol açmıştır; ABD' de rüzgâr aşındırması ve sellenme suları, Amerika’da doğal bitki örtüsü bozulan preri topraklarının tahribine neden olmuştur.