Şema Nedir?
SMD MiSiM
ŞEMA a. (fr. schĞma; lat. schema, -afiş; yun. skhema, -atos, oluş biçimi, biçim, şe- kil'den).
1. Bir aracın, bir aygıtın, karmaşık bir bütünün vb. ana öğelerini ve yapılışını, işleyişini gösteren çizim: Bir motorun şeması, insan bedeninin şeması. Bir kitaba açıklayıcı şemalar koymak.
2. Bir tasarının, bir yapıtın vb. genel çizgilerinden, ana noktalarından oluşan taslak, plan: Yazacağım öykünün şemasını çıkardım.
—Dilbil. Cümle şeması, oluşturucularının birleşim kurallarıyla tanımlanan cümle türü.
—Elektrotekn. Bağlantı şeması, bir elektrik donanımını ya da donanımın bir bölümünü, devrelerin yerlerini olduğu kadar kimi çalışma koşullarını da belirtecek biçimde gösteren resim.
—Fels. Aklın sağladığı araçlarla bir gerçekliğin birbiriyle uyuşmaz öğelerini özetleyerek, bu gerçekliğe ilişkin bir imge edinilmesini olanaklı kılan kavramların tümü. || Leibniz'de monatların temel ilkesi. || Transsendental şema, Kant'ta, anlığın kategorilerini görüngülere uygulamayı olanaklı kılan imgelem tasarımı. (Bk. ansikl. böl.)
—inş. Mimari şema, bir mekânın mimari özelliklerini, döşenmiş ya da döşenecek tesisat öğelerinin ve bunların kumandalarının yaklaşık yerlerini ve gereğinde, bu öğeler arasındaki bağlantıyı gösteren kabaca çizilmiş desen.
—Mant. Belitler şeması, üstdillilik değişkenleri içeren formül. Bu değişkenlerin yerine, uygun tipteki simge topluluklarının konması, bir belit sağlar (bu belite, söz- konusu şemanın ''üsteleme"si adı verilir). [A -* (B-* A) belitler şeması, A ve B harflerinin yerine göz önünde bulundurulan kuramın formülleri konduğu zaman, çok sayıda “sonuç-alıcı” belit sağlar.]
—Ruhbil. J. Piaget'ye göre, öznenin eylemleriyle gerçekleştirdiği, arama ve denemeler sonunda kurduğu ve başka durumları kapsayacak biçimde de genelleştirilebilen düzen. (Bk. ansikl. böl.) || Hareketse! şema, kinestezik imgelerin ve duyumların tümü.
—Siber. Fonksiyonel şema, doğrusal ya da doğrusal olmayan bir sistemin dinamik özelliklerinin, yönlü bir graf biçiminde grafik gösterimi; bu grafın, genellikle dikdörtgenlerle temsil edilen dalları ve düğümleri, sırasıyla değişkenleri ve bunlar arasındaki bağıntıları gösterir. (Doğrusal bir sistem sözkonusu olduğunda, dikdörtgenler içinde değişkenler arasındaki transmitanslar yer alır Fonksiyonel bir şemanın yapısı bir akış diyagramınınkine benzer.)
—Tek. res. Açılım şeması, her makinenin ya da her aygıtın çeşitli organlarının, çizim olabildiğince seçik olacak biçimde ayrıldığı, yayıldığı ya da art arda sıralandığı teknik resim. || Etüd şeması, bir donanımın incelenmesini ve anlaşılmasını kolaylaştırmaya yarayan ve çalışmada söz konusu olan bütün aygıt öğelerini, bütün iletkenleri ve bütün mekanik bağlantıları gösteren teknik resim. || Fonksiyonel şema, çeşitli makine öğelerini ve bunların bağlantı devrelerini uzlaşmalı grafik simgelerle, çeşitli öğelerin çalışma özelliklerini be- lirtebilen matematiksel ifadelerle gösteren teknik resim. || Prensip şeması, bir donanımın öğelerini gösteren etüd resmi.
—Yerbil. Yapısal şema, jeolojik bir bütünün çeşitli yapısal birimlerini ortaya çıkarmaya yarayan basitleştirilmiş harita gösterimi.
—ANSİKL. Fels. Transsendental şema. Kant şöyle yazar: "Anlığın kavramları, deneysel ve hatta genellikle duyusal sezgilere göre tamamen türdeştir ve rasgele herhangi bir sezgide bulunamaz. Öyleyse, sezgilerin bu kavramların kapsamına girmesi ve dolayısıyla kategorinin görüngülere uygulanması nasıl gerçekleşebiliyor? [...] Besbelli ki burada, bir yandan kategoriye, öte yandan görüngülere türdeş olan ve birincinin İkinciye uygulanmasını olanaklı kılan bir üçüncü terimin var olması gerekir. Bu aracı tasarımın, katışıksız olması (içinde hiçbir deneysel öğe bulunmaması) gerekiyor, ama bir yandan düşünsel ve öte yandan duyusal olması da gerekiyor. Transsendental şema işte böyledir" (Salt aklın eleştirisi [Kritik der reinen Vernunft],).
—Ruhbil. Bir şema, örgütlenmiş bir bütünselliktir ve bir yandan öteki şemalara bağlı öğeleri özümleyebildiği ya da gittikçe daha karmaşıklaşan bir sistem oluşturmak için onlarla birleşebildiği gibi, öte yandan, yeni özellikler taşıyan nesnelere uyarlanmak için farklılaşarak bu durumlara uygun hale de gelebilir. İçerikleri ne olursa olsun (algısal, duyusal-hareketsel, işlemsel), şemaların özellikleri aynıdır. Kalıtsal refleks şemaları, daha doğuştan işlevseldirler, ama yinelemelerin etkisiyle yetkinleşebilir dış çevreye gittikçe daha fazla uyarlanabilirler ve en sonunda duyusal-hareketsel şemalara dönüşebilirler.
1. Bir aracın, bir aygıtın, karmaşık bir bütünün vb. ana öğelerini ve yapılışını, işleyişini gösteren çizim: Bir motorun şeması, insan bedeninin şeması. Bir kitaba açıklayıcı şemalar koymak.
Sponsorlu Bağlantılar
—Dilbil. Cümle şeması, oluşturucularının birleşim kurallarıyla tanımlanan cümle türü.
—Elektrotekn. Bağlantı şeması, bir elektrik donanımını ya da donanımın bir bölümünü, devrelerin yerlerini olduğu kadar kimi çalışma koşullarını da belirtecek biçimde gösteren resim.
—Fels. Aklın sağladığı araçlarla bir gerçekliğin birbiriyle uyuşmaz öğelerini özetleyerek, bu gerçekliğe ilişkin bir imge edinilmesini olanaklı kılan kavramların tümü. || Leibniz'de monatların temel ilkesi. || Transsendental şema, Kant'ta, anlığın kategorilerini görüngülere uygulamayı olanaklı kılan imgelem tasarımı. (Bk. ansikl. böl.)
—inş. Mimari şema, bir mekânın mimari özelliklerini, döşenmiş ya da döşenecek tesisat öğelerinin ve bunların kumandalarının yaklaşık yerlerini ve gereğinde, bu öğeler arasındaki bağlantıyı gösteren kabaca çizilmiş desen.
—Mant. Belitler şeması, üstdillilik değişkenleri içeren formül. Bu değişkenlerin yerine, uygun tipteki simge topluluklarının konması, bir belit sağlar (bu belite, söz- konusu şemanın ''üsteleme"si adı verilir). [A -* (B-* A) belitler şeması, A ve B harflerinin yerine göz önünde bulundurulan kuramın formülleri konduğu zaman, çok sayıda “sonuç-alıcı” belit sağlar.]
—Ruhbil. J. Piaget'ye göre, öznenin eylemleriyle gerçekleştirdiği, arama ve denemeler sonunda kurduğu ve başka durumları kapsayacak biçimde de genelleştirilebilen düzen. (Bk. ansikl. böl.) || Hareketse! şema, kinestezik imgelerin ve duyumların tümü.
—Siber. Fonksiyonel şema, doğrusal ya da doğrusal olmayan bir sistemin dinamik özelliklerinin, yönlü bir graf biçiminde grafik gösterimi; bu grafın, genellikle dikdörtgenlerle temsil edilen dalları ve düğümleri, sırasıyla değişkenleri ve bunlar arasındaki bağıntıları gösterir. (Doğrusal bir sistem sözkonusu olduğunda, dikdörtgenler içinde değişkenler arasındaki transmitanslar yer alır Fonksiyonel bir şemanın yapısı bir akış diyagramınınkine benzer.)
—Tek. res. Açılım şeması, her makinenin ya da her aygıtın çeşitli organlarının, çizim olabildiğince seçik olacak biçimde ayrıldığı, yayıldığı ya da art arda sıralandığı teknik resim. || Etüd şeması, bir donanımın incelenmesini ve anlaşılmasını kolaylaştırmaya yarayan ve çalışmada söz konusu olan bütün aygıt öğelerini, bütün iletkenleri ve bütün mekanik bağlantıları gösteren teknik resim. || Fonksiyonel şema, çeşitli makine öğelerini ve bunların bağlantı devrelerini uzlaşmalı grafik simgelerle, çeşitli öğelerin çalışma özelliklerini be- lirtebilen matematiksel ifadelerle gösteren teknik resim. || Prensip şeması, bir donanımın öğelerini gösteren etüd resmi.
—Yerbil. Yapısal şema, jeolojik bir bütünün çeşitli yapısal birimlerini ortaya çıkarmaya yarayan basitleştirilmiş harita gösterimi.
—ANSİKL. Fels. Transsendental şema. Kant şöyle yazar: "Anlığın kavramları, deneysel ve hatta genellikle duyusal sezgilere göre tamamen türdeştir ve rasgele herhangi bir sezgide bulunamaz. Öyleyse, sezgilerin bu kavramların kapsamına girmesi ve dolayısıyla kategorinin görüngülere uygulanması nasıl gerçekleşebiliyor? [...] Besbelli ki burada, bir yandan kategoriye, öte yandan görüngülere türdeş olan ve birincinin İkinciye uygulanmasını olanaklı kılan bir üçüncü terimin var olması gerekir. Bu aracı tasarımın, katışıksız olması (içinde hiçbir deneysel öğe bulunmaması) gerekiyor, ama bir yandan düşünsel ve öte yandan duyusal olması da gerekiyor. Transsendental şema işte böyledir" (Salt aklın eleştirisi [Kritik der reinen Vernunft],).
—Ruhbil. Bir şema, örgütlenmiş bir bütünselliktir ve bir yandan öteki şemalara bağlı öğeleri özümleyebildiği ya da gittikçe daha karmaşıklaşan bir sistem oluşturmak için onlarla birleşebildiği gibi, öte yandan, yeni özellikler taşıyan nesnelere uyarlanmak için farklılaşarak bu durumlara uygun hale de gelebilir. İçerikleri ne olursa olsun (algısal, duyusal-hareketsel, işlemsel), şemaların özellikleri aynıdır. Kalıtsal refleks şemaları, daha doğuştan işlevseldirler, ama yinelemelerin etkisiyle yetkinleşebilir dış çevreye gittikçe daha fazla uyarlanabilirler ve en sonunda duyusal-hareketsel şemalara dönüşebilirler.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
