Pompa Nedir?

POMPA a. (fr. pompe, ital. pompa'dan).
1. Bir akışkanı yükseltmek ya da basmak için kullanılan makine: Bir pompayı çalıştırmak. (Bk. ansikl. böl. Hidr. pnöm.)
2. Bir kapta boşluk oluşturmak için o kaptaki havayı emmeye yarayan aygıt.
3. Özellikle otomobil, bisiklet ya da top vb. şişirmek için hava basan aygıt.
4. Sıh. tes. Sökmeden, borulardaki tıkanıklığı gidermeye yarayan aygıt.

—Dy. Su pompası - SU CENDERE'Sİ.

—Elektrotekn.. ve Soğut, san. Akı pompası, bir soğukbobinin uyarma akımını, yerinde üretmeye olanak veren düzenek. (Bk. ansikl. böl.)

—Fizyol. Zar ya da sodyum pompası, sodyum iyonlarının hücre dışı sıvıya geçmesi ve potasyum iyonlarının içeri girmesi için hücre zarı düzeyinde (özellikle sinir lifinde) gerçekleşen biyokimyasal süreçlerin tümü.

—Isıbil. Isı pompası, düşük sıcaklıktaki bir ortamdan (soğuk kaynak) aldığı ısıyı daha yüksek sıcaklıktaki bir ortama (sıcak kaynak) veren makine. (Bk. ansikl. böl.)

—İtfaiye. Yangın pompası, ateşi, üzerine şiddetli ve sürekli bir biçimde su sıkarak söndürmeyi sağlayan pompa.

—Petr. san. Pompa istasyonu, kapalı ya da yanları açık bir binada yer alan ya da açık havaya pompalar yerleştirilerek kurulan, rafineri, depo, boruhattı pompalama istasyonu.

—Teknol. Yakıt pompası, benzin istasyonlarında, yakıt dağıtım ve satışı için kullanılan aygıt.

—Tip. Ensülin pompası, köprücükaltı bölgesinde deri altına yerleştirilen ve itici bir gazın etkisiyle kana ensülin gönderen pompa. (Ensüline bağımlılığı kararsız olan diyabetli hastalarda denenmiştir.) || Kalp pompası, kalbin işlevini onun yerine yapabilen aygıt. (Vücut dışı dolaşımın geliştirilmesi, kalp cerrahisinde büyük adımlar atılmasına neden olmuştur. Buna karşılık, vücut içine yerleştirilen sahici protez anlamındaki yapay kalp henüz deneme ev- resindedir. insanda ilk yapay kalp nakli denemesi 1982'de Amerika Birleşik Dev- letlerı'nde gerçekleştirilmiş, hasta 112 gün sonra ölmüştür.)

—ANSİKL. Hidr. pnöm. Bir pompada, bir akışkanın yerini değiştirmek, genellikle de bulunduğu düzeyden daha yüksek bir düzeye çıkarmak için mekanik enerjiden yararlanılır Kullanılan akışkan bir gaz ise pompalar kompresör, vantilatör, tromp gibi özel adlar alır. Pompalar iki büyük sınıfa ayrılır: türbomakıneler (merkezkaç ve helisel pompalar) ve volümetrik pompalar.
Pistonlu volümetrik pompalar'ın çalışması, içindeki bir pistonun tek ya da çift etkili almaşık doğrusal bir hareket yaptığı bir odanın hacminin değişmesi ilkesine dayanır. Bu pompa tipinden, günlük yaşamda kuyu ve sarnıçlardan su basmak için, bisiklet lastiğini şişirmek için el pompası, vb. olarak, sanayide ise kazanları beslemek, günlük tüketilen suyu basmak, hidrolik presleri çalıştırmak vb. için yararlanılır. Bu pompalar, günümüzde özellikle düşük debiler ve yüksek basınçlar için kullanılmaktadır Zarh volümetrik pompalarda bir pompa gövdesi içine yerleştirilen esnek bir zarın biçim değiştirmesiyle meydana gelen hacim değişmesinden yararlanılır Bunlar yakıt, asit ve çamur aktarmaya yarar.
Döner volümetrik pompalar, genellikle bir dişliyle kavranan ve ters yönde sürekli bir çembersel hareket yapan organlar yardımıyla bir akışkanın yerini değiştirmeye olanak verir. Dönme, hızın basma yüksekliğine bağlı değildir ve ancak debiyi etkiler. En çok kullanılanları paletli pompalar, dişli pompalar, vidalı pompalar ve tekercikli pompalar olan bu tip pompalar çabuk aşınır, verimleri genellikle düşüktür.
Merkezkaç pompalar'ın yukarıda söz edilen pompalara oranla, kimi üstünlükleri vardır; bu pompalar daha ucuza mal olur, daha az yer kaplar, bir elektrik motoruna doğrudan bağlanabilir ve titreşimsiz çalışır. Bir merkezkaç pompa kendisini çevreleyen bir gövde içinde dönen bir çark ile basma borusuna bağlı bir yayıcıdan oluşur. Yayıcı içinde, akışkanın kinetik enerjisi potansiyel enerjiye dönüşür. Pompanın hızı değiştiğinde, debi hızla, çıkıştaki basınç, hızın karesiyle ve soğurulan güç, hızın kübüyle orantılı olarak değişir. Basma basıncı tahrik motorunun özellikleriyle sınırlıdır. Elde edilen debi pek yüksek değildir; daha yüksek debiler için yarıeksenel ya da eksenel pompalar kullanılır. Tek bir çarkla elde edilemeyecek kadar yüksek bir basınç sağlamak için, dizi halinde yerleştirilmiş birçok çarktan oluşan çokhücreli pompalardan yararlanılır. Bir merkezkaç pompa kendiliğinden çalışmaya başlayamaz; pompanın kendisi ve emme boruları çalıştırılmadan önce suyla doldurulmalıdır. Emme yüksekliği artırılırsa çark içindeki basınç azalarak doymuş su buharı basıncına kadar düşer; su buharlaşmaya başlar Bu, çarkın hızla aşınmasına yol açan kavitasyon olayıdır. Basma borusu üzerine genellikle bir tutma klapesi yerleştirilir, ancak borunun uzunluğu birkaç yüz metreyi aşarsa meydana gelebilecek koç darbelerini göz önüne almak gerekir. Pompa bir elektrik motoruyla çalıştırılıyorsa, akım kesildiğinde aygıt çok kısa bir süre içinde (birkaç saniye) aniden durur. Bu durumda, pompanın giriş bölümünde basınç düşer; hiçbir önlem alınmazsa, bu basınç düşmesi borunun bir bölümünde bir kavitasyon meydana getirir. Borunun üst bölümüne gelen bu düşük basınç boru için tehlikeli olabilen bir basınç fazlalığına dönüşür; bu da bir güvenlik sistemini gerektirir. Bu pompalar karmaşık akışkanları taşımaya da olanak verir.
Elektriği iyi ileten akışkanlar için kullanılan elektromanyetik pompalar gibi özel pompalar da vardır; içinden bir elektrik akımı geçirilen ve bir manyetik alanın etkisinde kalan bu akışkanlar, meydana gelen elektromanyetik kuvvet tarafından hareket ettirilir. Vakum elde etmek için de özel pompalardan yararlanılır.

—Isıbil. Isı pompalarında temel enerji kaynağı olarak elektrik, yakıt ya da sıcak bir akışkan kullanılabilir. Kimi özel uygulamalar dışında, ısı pompalarında alışılagelmiş soğutma çevrimlerinden yararlanılır, ilkörneklerde farklı çevrimler denenmekle birlikte, uygulamada sıkıştırmak ya da soğurmalı sistemler kullanılır.
Elektrikli ısı pompaları, sıkıştırmak soğutma makinelerine benzer biçimde yapılmıştır, ancak kullanımları terstir; çünkü bu pompalarda kondansöre verilen ısıdan yararlanılır. Buharlaştırıcı, kaynak adı verilen bir dış ortamı soğutur, yani bu ortamdan ısı alır; dış ortam, dış hava, yerüstü ya da yeraltı suları, toprak, ısıl atıklar, vb. olabilir. Kondansörde kullanılan ısının tüketilen elektrik enerjisine oranına etkinlik katsayısı adı verilir; bu katsayı genellikle 2 ile 4 arasında değişir.
Isıl ısı pompaları teknolojik olarak üreteçleri yakıtla ya da sıcak bir akışkanla çalıştırılan soğurmalı soğutma makinelerine benzer biçimde yapılmıştır. Bu özellikler dışında sistemin işleyişi elektrikli ısı pompalarındaki gibidir, ancak bu pompaların etkinlik katsayısı daha küçüktür (genellikle 1,2 ile 2).
Isı pompaları mekânların ısıtılmasında kullanılır (30 ile 60 °C düzeyinde sıcaklık). Bu aygıtlar, aynı zamanda, jeotermal enerjiyi ve güneş enerjisini en iyi biçimde kullanmaya olanak verir. Sanayideki birçok uygulamada, özellikle tarım-besin sanayisi ürünlerini, inşaat malzemelerini, tekstil maddelerini, ahşabı, kâğıt ve kartonu, vb. ürünleri kurutmada yüksek sıcaklıkta çalışan ısı pompalarından yararlanılır.

—Elektrotekn. ve Soğut, san. Akı pompa sı. Soğuk bobinleri uyarmada kullanılan akımlar, kiloamperler düzeyindedir. Bu düzeydeki akımları taşımak için gerekli kablolar, bobin kriyostatında çok yüksek ısılar oluşturur. Bir akı pompası, bu akımları ardışık eklemelerle üretmeye olanak verir. Her ekleme iki zamanda elde edilir. Bı rinci zamanda, çok zayıf indüktanslı aşırıiletken bir devrede, buna kalıcı bir mıknatıs ya da bir elektromıknatısla görece küçük bir manyetik alan uygulanarak, güçlü bir I akımı indüklenir. ikinci zamanda kriyotron tipi bir anahtarın açılması soğukbobini devreye sokmaya ve dolayısıyla içinden geçen akımı yükseltmeye ve buna, başlangıçta kapanlanmış manyetik akının bir bölümünü aktarmaya olanak verir. Bu işlemler, bobindeki akımın değeri l'ye yaklaşıncaya dek yinelenebilir.