Isıtma Nedir?

ISITMA a.
1. Isıtmak eylemi.
2. Bir sanayi kuruluşunu ya da bir konutu ısıtmak için gereken ısıyı yanma yoluyla sağlama, özellikle bu yanmayı yönlendirme işlemi. (Bk. ansikl. böl. Isıt, havld. ve Isıbil.)
3. Yöre. Sıtma.

—Elektron. Bir tungsten filamandan elektrik akımı geçirerek, elektron tüplerinde katotların sıcaklığını, çalışma sıcaklığına yükseltme.

—Fıçıc. Temizlemek amacıyla fıçıların içine su buharı fışkırtmaya dayanan işlem.

—Isıt, havld. ve Isıbil. Isıtma bataryası, son ısıtmayı sağlayan batarya. || Isıtma denetimi, ısıtmanın durumunu ve yanma ayarını denetlemek için yapılan işlemlerin tümü. (Sürekli denetim kazan dairesine ya da özel bir denetim postasına yerleştirilen göstergeler ya da kaydedicilerle sağlanır. Kazan dairelerinin birçoğunda denetim donatımı ısı bilançosunu çıkarmak için yetersizdir, dolayısıyla özel deneylerle ısıtmayı dönemsel olarak denetlemek yararlı sonuçlar verir.) || Isıtma öğesi, merkezi ısıtma sisteminde mekânları ısıtmada kullanılan radyatör, konvektör ya da panel. || Isıtma tesisatı, bir mekânı ısıtmaya yarayan donatımın tümü. (Bk. ansikl. böl.) || Isıtma yüzeyi, sanayi kuruluşunu ya da çevreyi ısıtmada kullanılan bir aygıtın ısı ileten yüzeyi. (Kazanlarda ocak ışımasını doğrudan alan dolaysız ısıtma yüzeyi ile sıcak gazların dolaştığı boru demetinden oluşan dolaylı ısıtma yüzeyi birbirinden ayrılır.) || Elektrikle tümleşik ısıtma, sabit ya da yapı içine yerleştirilmiş, taşınmaz ısıtma öğelerinden yararlanan ısıtma. || Güneşle ısıtma, bireysel ya da toplu bir konutu ısıtmaya katkı sağlamak için Güneş enerjisinden yararlanan ısıtma biçimi. || Işımayla ısıtma, ısıyı elektromanyetik dalgaların ışımasıyla ileten ısıtma. || iletimle ısıtma, ısı aktarımında iletimden yararlanan ısıtma. || indüklemeyle ısıtma, indüklenmiş akımın doğurduğu Joule etkisine dayanan ısıtma. || Katalizle ısıtma, çok arı özel C benzinin alevsiz katalitik yükseltgenme- sinden yararlanan ısıtma. || Kent ısıtması, kentin bütün yapılarını, bir fabrikada üretilen ve borularla dağıtılan ısıtaşıyıcı bir akışkanla ısıtma. || Kesintili ısıtma, ısıtılan mekânın, yalnız insan bulunduğu süre boyunca değişmez sıcaklıkta kalmasını sağlayan belli aralıklarla ısıtma. || Merkezi ısıtma, bir noktada üretilen ısıyı öteki noktalara ısıtaşıyıcı bir akışkanla dağıtmaya dayanan ısıtma. || Pompalı sıcak sulu ısıtma, sıcak su dolaşımını bir pompayla sağlayan ısıtma yöntemi. || Rezistansla ısıtma, iletkenlerin uçlarına potansiyel farkı uygulayarak elde edilen Joule etkisiyle ısıtma. || Son ısıtma, bir havalandırma donatımında üflenecek havayı gereksinime yeterli ölçüde ısıtarak sıcaklığını ayarlama yöntemi. || Sürekli ısıtma, bütün bir mevsim boyunca iç sıcaklığı gece ve gündüz, kesintisiz olarak belli düzeyde tutan ısıtma. || Taşınım'? ısıtma, ısı aktarımında akışkanın taşınımından yararlanan ısıtma yöntemi. || Üflemeli havayla ısıtma, sıcak hava dolaşımını bir ya da birkaç vantilatörle sağlamaya dayanan ısıtma.

—Metalürj. Yeniden ısıtma, istenmeden ya da bir dönüştürme işlemi sonucu soğumuş bir metalürji parçasını ya da aygıtını uygun sıcaklığa getirmeyi amaçlayan ısıl işlem. (Örneğin çekinti boşluğunu sınırlamak için külçe başını yeniden ısıtma.)

—Polim. Isıtma silindiri, enjenksiyon presinin organlarından birini oluşturan çelik silindir. (Silindirde, püskürtülecek maddenin sıcaklığı yumuşama sıcaklığının üzerine çıkarılır. Silindirin çeperleri elektrik dirençleriyle ısıtılır; bunlar, kimyasal büyük bir eylemsizlik sağlayacak kadar kalın olmalıdır.) [Eşanl. BESLEME SİLİNDİRİ, ENJEKSİYON SİLİNDİRİ.]

—Teknol. Küçük bir buhar borusu donanımıyla (buharla ısıtma) ya da ısıtıcı bir kabloyla (elektrikle ısıtma) bir boruhattının, bir kabın ya da bir aygıtın ısısını artırma. (Isıtma, fabrikalarda ve gemilerde, ürünlerin, özellikle gazların ve sıvı petrollerin yoğuşmasını, pelteleşmesini ya da donmasını önlemeye yarar.)

—ANSİKL. Isıtmada, yakıt tüketimi, elde edilen basınç ya da sıcaklığın ayarı, yanma ürünlerindeki toz, parçacık ya da yanmamış gazların oranı (dolayısıyla çevreyi rahatsız etme tehlikesi), ayrıca kişi güvenliği ve gerecin iyi korunması ısıtma işlemini gerçekleştirme biçimine bağlıdır. Elle yönlendirilen ısıtma dikkat gerektiren, genellikle güç bir işlemdir; özel bir bilgi ve beceri ister; işlem, denetim aygıtları kullanılarak daha yararlı biçimde yönlendirilebilir. Mekanik ocaklarla, akışkan ya da toz yakıtlı brülörlerle sağlanan ısıtmada, yükleme, boşaltma ve temizleme işlemleri genellikle mekanik olarak yapılır; kumanda ve ayarlama işlemleri ise kazancı ya da otomatik aygıtlar tarafından sağlanır, Otomatik aygıtların kullanımı halinde kazancının görevi kazanın gözetimi ve bakımıyla sınırlıdır.
Isıtma yöntemlerinin çoğu (elektrikle ısıtma, Güneş enerjisiyle ısıtma, rüzgâr santralıyla ısıtma, jeotermik ısıtma ya da ısı ge- rikazanım yöntemleri dışında) yanma olayına dayanır. Termodinamik ısıtma, bir ısı pompası'na başvuran özel bir haldir; yani evirtilmiş bir soğutma donanımı kullanılır ve enerji genellikle elektrikle sağlanır.

• Çevre ısıtması. Çevre ısıtma sistemleri dört tipte toplanabilir: şömineler, sobalar, elektrikle ısıtma ve merkezi ısıtma. Merkezi ısıtmada kullanılan ısıtaşıyıcı akışkanlar su, buhar ya da havadır, Sıcak sulu ısıtma günümüzde en yaygın kullanılan yöntemdir. Gerçekten yüksek ısıl sığası nedeniyle su görece küçük hacimlerde önemli miktarda ısı depolar Böyle bir ısıtmada bir ya da birçok kazan, ayrıca kazana ve birbirine borularla bağlı ısıtma öğeleri kullanılır. Donatımın üst bölümüne yerleştirilen genişleme deposunun atmosferle bağlantısı varsa devre açıktır, yoksa kapalıdır. Açık devreler alçak basınçlıdır, kapalı devreler ise yüksek basınçlı, kızgın sulu donatımlardır; bunlar ancak büyük mekânları ısıtmada ve uzak mesafelere ısı taşımada kullanılır. Alçak basınçlı sıcak sulu ısıtmada, tesisatta su dolaşımı eskiden yoğunluk farkıyla sağlanıyordu. Bu türe doğal dolaşımlı ya da termosifonlu ısıtma denir. En yaygın sıcak su dağıtımı iki boruyla sağlanır: borulardan biriyle sıcak su kazandan radyatörlere gider, ötekiyle radyatörlerden kazana döner Üstten dağıtım- lı ya da şemsiye biçiminde ısıtmada besleme borusu doğrudan üst kata çıkar ve dönüş boruları sütunlar halinde inerek radyatörleri besler. Alttan dağıtımlı ya da şamdan biçiminde ısıtmada besleme ve dönüş boruları koşut olarak yeraltına döşenir. Kazan ile ısıtma öğeleri hemen hemen aynı düzeydedir. Bu durumda çıkış boruları ile genişleme kabı tavana, çıkış boruları üst katın döşemesine ya da tavanına yerleştirilir. Bu tür ısıtma düzenli ve kararlı biçimde işler; ayarı da kolaydır. Bununla birlikte ısıl eylemsizliği büyük, kuruluş giderleri yüksektir ve don tehlikesi doğurur. Günümüzde, tesisatlarda genellikle hızlandırılmış ya da cebri dolaşımlı ısıtma sistemleri kullanılır. Yoğunluk farkına dayanan doğal yüke mekanik yolla (pompa) elde edilen devindirici bir yük katılır. Rejime giriş daha hızlıdır; boru çaplarının küçülmesi sonucu ısı kayıpları azalır. Ancak tesisat elektrik akımına bağımlıdır.
Buharla merkezi ısıtmada su buharının soğumasından kaynaklanan ısı dışında, buharlaşma sırasında aldığı gizli ısıyı yo- ğuşurken açığa çıkarması olayından yararlanılır. Buhar ya doğrudan alçak basınçlı kazanlardan gelir ya da yüksek basınçlı üreteçlerden alınarak genleştirilir. Basıncın etkisiyle buhar radyatörlere ulaşır ve burada kısmen yoğuşur. Yoğuşan su sifonlarla dönüş borularına geçer ve basınç sınırlayıcı bir güvenlik düzeneğiyle donatılmış kazana döner. Hava boşaltma delikleri borulardaki ve ısıtma yüzeylerindeki havayı boşaltmaya yarar. Bu ısıtma türünde tesisat daha ucuza mal olur ve sıcak sulu ısıtmaya oranla ısıl eylemsizliği daha azdır. Bununla birlikte ısıtma öğelerinin yüksek sıcaklığı havanın kuruluğunu artırır; borulardaki ısı yitimi daha yüksek ve ayarlama daha duyarsızdır. Bu ilke daha çok hastane, okul gibi yapıları kesintili ısıtmada kullanılır. Günümüzde ayarlama güçlüğü yüzünden düşük basınçlı buharla ısıtma yöntemi hemen hemen terk edilmiştir.
En eski merkezi ısıtma biçimlerinden biri olan sıcak havayla ısıtmada ısıtaşıyıcı akışkan havadır Doğal dolaşımlı sıcak havayla ısıtmada sıcak hava, parkeye ya da süpürgeliğe döşenen ve ısıtma ağızlarıyla biten borularla yoğunluk farkından yararlanılarak taşınır. Bu tür ısıtma düşük ısıl eylemsizlik taşır.
Işımayla ısıtmada, ısı yayımı panel adı verilen geniş ısıtma yüzeyleriyle sağlanır. Paneller döşemeye ya da tavana gömülen serpantin biçiminde borulardan oluştuğu gibi döşemeye, tavana, bazen kapılara yerleştirilen elektrik rezistanlarından da elde edilebilir. Bu borular genellikle sıcak suyla beslenir. Bu ısıtma biçimi daha estetik nitelik taşır; çünkü yayıcı yüzeyler tümüyle gizlidir. Sanayi yapılarında, son günlerde gittikçe artan şekilde konutlarda, asılı paneller kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca bu tür donatımlardan yazın mekânları serinletmede de yararlanılabilir.
Merkezileştirme ilkesinin genelleşmesi sonucu bu yöntem aynı ortaklığa ait yapı gruplarında olduğu kadar konut topluluklarında da (ada halinde ısıtma) önemli ölçüde uygulanmaya başlandı. Bu anlayış genişletilerek su, gaz ve elektrik dağıtımlarına benzer kent ısı dağıtım ağları kuruldu. Bu uzaktan ısıtma yönteminde ısıtma öğeleri ısı kaynağından (merkezi, jeotermik) kilometrelerce uzakta yer alır ve akışkan olarak kızgın su (210°C'a ulaşan sıcaklıkta) ya da yüksek basınçlı buhar kullanılır. Boru donanımının, ısı yitimlerine karşı etkin bir geçirmezlik sistemiyle korunması zorunludur Bu ısıtma biçimi kazan dairelerini ortadan kaldırmaya olanak verir.
Görece yeni gelişen elektrikle tümleşik ısıtmada normal olarak elektrik konvektörleri kullanılır; bunlar doğrudan elektrikle beslenirler ve genellikle pencere eteğine gömülürler. Bu sistemde her aygıt kullananın kolayca ayarlayabileceği bir termostatla donatılır. Karma sistemler'den ayırmak için bu sisteme doğrudan ısıtma sistemi adı verilir. Karma sistemler iki bölümden oluşur: biri yapıyla bütünleşir (elektrik panelleri) ve kullananca denetlenemez; doğrudan bölüm ise (konvektörler) kullanana yalnızca sıcaklıkları ayarlama olanağı veren yardımcı bir işlev görür.
Elektrikle ısıtma bazen sıcak havalı ısıtma tesisatlarında da kullanılır. Bu tür sistemlerden biri de "çift akılı” ısıtma adı verilen sistemdir; bu sistemde sıcak hava denetimli mekanik havalandırma devresiyle girer ve yine bu devreyle çıkar. Sistem özellikle ısı gerikazanım yöntemine uyarlanmıştır.
Güneş'le ısıtmada sıcak sulu, sıcak havalı merkezi ısıtma ağlarını ya da daha çok sıcak su dağıtım servislerini beslemek için "Güneş” toplayıcılarınca üretilen sıcak su ya da sıcak havadan yararlanılır.

• Taşıtları ısıtma. Bir otomobilin ısıtma tesisatı dış havayı içeri üflemeye dayanır; bu hava bir filtrede temizlendikten sonra su, dolaşım donatımına çevirme biçiminde yerleştirilen bir radyatörde ısıtılır; sonra buğu oluşumunu önlemek için öncamın arkasına dağıtılarak karoserinin içine gönderilir. Püskürtme havalı ısıtma tesisatları havayla soğutulan taşıtlarda kullanılır.
Demiryolu taşıtlarını ısıtma, eskiden lokomotifin ürettiği buharı borularla kanape- lerin altına ve koridorlara yerleştirilmiş radyatörlere dağıtma ilkesine dayanıyordu. Yoğuşan su boşaltma musluklarıyla atılırdı. Günümüz taşıtları üflemeli hava'yla ısıtılır ve lokomotifin ya da bir üreteç grubunun ürettiği elektrik akımından yararlanılır: dışardan emilen temiz hava elektrikli (rezistanslar) ya da buharlı (borulu radyatör) bir ısıtma bataryasına, oradan da kompartımanlara gönderilir. Isıtma ayar'ı otomatiktir ve kompartımanlara yerleştirilen rezistanslı yoklayıcılar ya da termostatlarla sağlanır. Aynı işlem ısıtma bataryasını kesintili biçimde besleyerek, üflenen havanın sıcaklığını ayarlama yoluyla da gerçekleştirilebilir. Bu sisteme kiplenmiş üflemeli havayla ısıtma adı verilir. Yeni yolcu vagonları koşullandırılmış havayla çalışan klima aygıtlarıyla donatılmıştır.

• SanayiseI ısıtma. Sanayisel ısıtmada, ısı ya tam anlamıyla sanayisel işlemlerde ya da bu tür işlemlerde yararlanılan sıcak akışkanı elde etmede ya da yakıt üretiminde kullanılır. Sanayisel ısıtma işlemleri arasında şunlar sayılabilir:
1. sıvıyı buhar haline dönüştüren fiziksel işlemler: su buharı üretimi, kurutma, damıtma, şıra derişimi (alkol, petrol, şeker vb. sanayisi);
2. katı maddeleri hamursu ya da sıvı hale dönüştüren fiziksel işlemler; bu işlemler gerek katiları işlemek ya da başlangıç hallerinden farklı bir katı haline getirmek, gerekse tam bir karışım ya da bileşme elde etmek için uygulanır; bileşmede erime kimyasal işlemin yalnızca tamamlayıcısıdır;
3. bir katının yapısını ve özelliklerini (kristal hal, tanelerin boyutları ve düzenleri vb.) değiştiren ısıl işlemler; özellikle metallere ya da bileşenleri arasında tepkime olsun ya da olmasın alaşımlara uygulanır; ısıl işlemler bazen başlangıç maddesinin birçok molekülünü tek bir molekül halinde birleştirerek maddenin molekül yapısını değiştirir (polimerleştirme). Seramik ürünlerini pişirme işlemleri, malzemenin suyunu gidermeyi, eriyebilir maddelerin camlaşmasını sağlar;
4. maddeler arası kimyasal tepkimelerin oluşumuna yol açan işlemler; bu işlemlerde ısıdan, maddeleri sıvı hale getirmek, tepkimeyi hızlandırmak ya da oluşturmak (ısıalan tepkime) ve denge koşullarını istenen yönde değiştirmek için yararlanılır;
5. ısıyla ayrıştırma ya da hava eşliğinde dönüştürme işlemleri (kireç üretimi, taşkömürünü bozundurarak gaz, kok ve çeşitli darîııtma ürünleri üretimi).
Isıtma yöntemleri, işlem için gereken sıcaklığa, işlenecek maddelerin dayanabileceği sıcaklığa, olası ısıtma hızına, ayarlama zorunluluğuna, maddelerin yakıt ya da alevle olası temas sakıncasına bağlıdır.
Çok yüksek sıcaklıktaki işlemler, yakıtlı fırınlarda ya da elektrik fırınlarında gerçekleştirilir.
Yakıtlı fırınlarda genellikle yakıt ve işlenecek maddeler almaşık katmanlar halinde yerleştirilebilir. İşlenecek maddelerle yakıtın karıştırılmaması halinde yanma ürünleri fırının tepkime odasından geçer Genellikle yakıt başka bir ocakta yakılsa bile yanma tepkime odasında da sürer ve maddeler alevle temas ederek ısınır; ayrıca çeperlerin ışıması da az çok katkı sağlar Öte yandan yakıt başka bir ocakta yakılarak kapalı kaplara (karni, pota, kazan, imbik vb.) konan işlenecek maddeler, alev ve yanma ürünlerine dokunmadan ısıtılabilir Elektrik fırınlarında ısıtma aşağıdaki biçimlerde uygulanır: işlenecek maddenin yüzeyine elektrik arkı boşaltılır; bu maddenin, rezistanslarla teması sağlanır; işlenecek maddeler iletken olursa, rezistans biçiminde kullanılır; bu amaçla ya madde içine elektrotlar daldırılır ya da dönemsel olarak değişen bir manyetik alanla alçak gerilimde ve düşük yeğinlikte bir akım indük- lenir; bu son durumda maddeler halka biçiminde yerleştirilir. Ayrıca elektrikle ısıtma "kızılaltf ışımalı lambalarda kullanılabilir; bu yönteme özellikle kurutmada ve ince maddeleri pişirmede başvurulur. Elektriğin bir başka kullanım biçimi de dielektrik maddelere uygulanan mikrodalgalı ısıtmadır: bu dalgaların elektromanyetik enerjisi dielektrik histerezisle madde kütlesi içinde ısıya dönüşür. Bu teknik don çözme kurutma, pişirme işlemlerinde kullanılır.