Kapan Nedir?
SMD MiSiM
KAPAN a.
1. Hayvanları yakalamak için kullanılan ve hayvanın ayağının değmesiyle çalışan aygıt, tuzak: Fare kapanı. (Bk. ansikl. böl.)
2. Kimi deyimsel kullanımlarda, hile, düzen ya da bir kimsenin içinden çıkamadığı genellikle çelişkili ve zorlayıcı durum.
3. Kapan kurmak, bir hayvanı yakalamak için kapan hazırlamak. || Kapana düşmek, kapana girmek, kapana tutulmak, kapana yakalanmak, kapana kısılmak, bir kimsenin hile ve düzeni ile kolayca kurtulunamayacak güç ve kötü bir duruma düşmek. || Kapana düşürmek, kıstırmak, hile ve düzene başvurarak yakalamak, ele geçirmek. || Kapana sıkıştırmak, bir kimseyi zor bir duruma düşürmek: Sorularımla onu kapana sıkıştırmıştım, hiçbirine yanıt veremiyordu; hile ve düzenle birini yakalamak, ele geçirmek.
—Arıc. Erkek arı kapanı, arı kovanlarında uçma deliğinin önüne konulan ve erkek arıların (bazı durumlarda yabani arıların) kovana giriş çıkışını engelleyen, fakat işçi arıların girip çıkmasına engel olmayan aygıt. || Polen kapanı -ÇİÇEKTOZU TUZAĞI
—Avc. Ağırlık etkisiyle aşağı çöken tahta ilkesine dayanan ve kuş tutmak için kullanılan tuzak.
—Çevrebil. Hidrokarbür kapanı, denizin yüzeyindeki hidrokarbürleri ayırmaya ve toplamaya yarayan düzenek.
—Denize. Gomina kapan, demir ırgatlarının, zincir baklalarının yapısına uygun yuvalar içeren bölümü; ırgat virada çalışırken zincir baklaları bu yuvalara oturarak zincirliğe alınır.
—Metalürj. Bileziklerle korunan metal bir çubuktan oluşan ve ucunda sıvı metalle dolu bir potanın ya da haznenin tabanındaki boşaltma deliğini tıkamaya yarayan ateşe dayanıklı bir tapanın bulunduğu hareket ettirilebilir düzenek.
—Petr. san. Kapan bozmak, hazne kayaç içindeki akışkanı devinimli duruma getirmek.
—ANSİKL. Yapım teknikleri, kullanıldığı doğal çevreye ve yönelik olduğu hayvana bağlı olarak değişen birçok kapan tipi vardır. Başlıcaları: avları ipler içinde ya da hareketli bir düğüm içinde yakalayan ilmik tuzakları; çalışmaya başlaması hareketli bir bölümün düşmesine yol açan kapanlar; daha çok Afrika ve Sibirya'da kullanılan yaylı kapanlar; hayvanı canlı yakalama olanağı veren kapanlar (kafesler ya da her boyutta kutular); karada ya da suda yapılan çitler; karada kullanılan ağlar (hareketli ya da hareketsiz ağlar); sabit ya da hareketli (düşey ya da dikey hareket edebilen) su ağları (serpme, çökertme, vb. ağları); vb.
—Yerbil. ve Petr. san. Tortul bir havzanın jeolojik katmanlarının düzeninde görülen bir tür bozukluk; özellikle hazne-kayaç -örtü-kayaç İkilisini etkiler, ikincil taşınmanın durmasına yol açar ve hidrokarbonların bir yatakta birikmesine neden olur. (Hazneyle örtüyü birbirinden ayıran yüzey aşağıya doğru içbükey olduğunda kapan vardır ve bu içbükeyliğin oku, kapanın kapanışı olarak tanımlanır, iki tür kapan görülür: tektonik biçim değiştirmelere bağlı yapısal kapanlar [antiklinal, kırık, tuz kubbesi] fasiyes değişimlerinden [kumtaşlı yapılar, karbonatlı resifler, geçirgenlik teması] ya da uyumsuzluklardan [aşınma kaması, örtülü engebe] kaynaklanan stratigrafik kapanlar.)
KAPAN a. (fars. kepan, ar. kabban' dan).
1. Esk. Ağır yük tartmaya yarayan büyük terazi, kantar.
2. Bu kantarın bulunduğu yer, pazar yeri, çarşı, hal: Un kapanı. Yağ kapanı.
—İkt. tar. OsmanlIlarda, yiyecek ve giyecek maddelerinin satıldığı toptancı pazarı. (Bk. ansikl. böl.) || Kapan hacıları, gemilerle İstanbul’a mal getiren tüccarlara verilen ad. (1790'da, bu ticaret kurallara bağlanarak OsmanlI devleti sınırları içinde ticaret yapanlara Hayriye tüccarı, Avrupa ile ticaret yapanlara da Avrupa tüccarı denildi ve bunlara bazı ayrıcalıklar tanındı.) || Kapan taciri, yağ ve bal kapanlarındaki büyük tüccarlara verilen ad. (Kapan ruhsatı, önceleri yalnızca müslümanlara verilirken, Tanzimat’tan sonra müslüman olmayanlar da bu ticareti yapabilmeye başladılar.)
—Kur. tar. Kapan naibi, İstanbul'daki zahire esnafının denetlenmesiyle görevli memura verilen ad. (Doğrudan İstanbul kadısına bağlı olarak çalışırlardı.)
—ANSİKL. ikt. tar. Satılan malların adlarıyla da (yağ kapanı, un kapanı, bal kapanı, vb.) anılan kapanlar İstanbul’un alınışından sonra kurulmuştur. İstanbul'a dışardan gelen mallar, önce kapanlara getirilir, İstanbul kadısının, “naip" adı verilen bir vekilinin gözetiminde işlemler yapılır, malların dağıtımı sırasında Kapan kâtibi ile Esnaf kethüdası, Yiğitbaşıları ve kapanın ihtiyarları da hazır bulunurdu. Kapanlara getirilen mallar dağıtılmadan önce saray için gerekli malzeme ayrılır, daha sonra ih- tisap, imaliye, ruhsatiye, resmi munzam vb. adlarla, devlet adına vergi alınır ve her mal için narh saptanırdı.
1. Hayvanları yakalamak için kullanılan ve hayvanın ayağının değmesiyle çalışan aygıt, tuzak: Fare kapanı. (Bk. ansikl. böl.)
Sponsorlu Bağlantılar
3. Kapan kurmak, bir hayvanı yakalamak için kapan hazırlamak. || Kapana düşmek, kapana girmek, kapana tutulmak, kapana yakalanmak, kapana kısılmak, bir kimsenin hile ve düzeni ile kolayca kurtulunamayacak güç ve kötü bir duruma düşmek. || Kapana düşürmek, kıstırmak, hile ve düzene başvurarak yakalamak, ele geçirmek. || Kapana sıkıştırmak, bir kimseyi zor bir duruma düşürmek: Sorularımla onu kapana sıkıştırmıştım, hiçbirine yanıt veremiyordu; hile ve düzenle birini yakalamak, ele geçirmek.
—Arıc. Erkek arı kapanı, arı kovanlarında uçma deliğinin önüne konulan ve erkek arıların (bazı durumlarda yabani arıların) kovana giriş çıkışını engelleyen, fakat işçi arıların girip çıkmasına engel olmayan aygıt. || Polen kapanı -ÇİÇEKTOZU TUZAĞI
—Avc. Ağırlık etkisiyle aşağı çöken tahta ilkesine dayanan ve kuş tutmak için kullanılan tuzak.
—Çevrebil. Hidrokarbür kapanı, denizin yüzeyindeki hidrokarbürleri ayırmaya ve toplamaya yarayan düzenek.
—Denize. Gomina kapan, demir ırgatlarının, zincir baklalarının yapısına uygun yuvalar içeren bölümü; ırgat virada çalışırken zincir baklaları bu yuvalara oturarak zincirliğe alınır.
—Metalürj. Bileziklerle korunan metal bir çubuktan oluşan ve ucunda sıvı metalle dolu bir potanın ya da haznenin tabanındaki boşaltma deliğini tıkamaya yarayan ateşe dayanıklı bir tapanın bulunduğu hareket ettirilebilir düzenek.
—Petr. san. Kapan bozmak, hazne kayaç içindeki akışkanı devinimli duruma getirmek.
—ANSİKL. Yapım teknikleri, kullanıldığı doğal çevreye ve yönelik olduğu hayvana bağlı olarak değişen birçok kapan tipi vardır. Başlıcaları: avları ipler içinde ya da hareketli bir düğüm içinde yakalayan ilmik tuzakları; çalışmaya başlaması hareketli bir bölümün düşmesine yol açan kapanlar; daha çok Afrika ve Sibirya'da kullanılan yaylı kapanlar; hayvanı canlı yakalama olanağı veren kapanlar (kafesler ya da her boyutta kutular); karada ya da suda yapılan çitler; karada kullanılan ağlar (hareketli ya da hareketsiz ağlar); sabit ya da hareketli (düşey ya da dikey hareket edebilen) su ağları (serpme, çökertme, vb. ağları); vb.
—Yerbil. ve Petr. san. Tortul bir havzanın jeolojik katmanlarının düzeninde görülen bir tür bozukluk; özellikle hazne-kayaç -örtü-kayaç İkilisini etkiler, ikincil taşınmanın durmasına yol açar ve hidrokarbonların bir yatakta birikmesine neden olur. (Hazneyle örtüyü birbirinden ayıran yüzey aşağıya doğru içbükey olduğunda kapan vardır ve bu içbükeyliğin oku, kapanın kapanışı olarak tanımlanır, iki tür kapan görülür: tektonik biçim değiştirmelere bağlı yapısal kapanlar [antiklinal, kırık, tuz kubbesi] fasiyes değişimlerinden [kumtaşlı yapılar, karbonatlı resifler, geçirgenlik teması] ya da uyumsuzluklardan [aşınma kaması, örtülü engebe] kaynaklanan stratigrafik kapanlar.)
KAPAN a. (fars. kepan, ar. kabban' dan).
1. Esk. Ağır yük tartmaya yarayan büyük terazi, kantar.
2. Bu kantarın bulunduğu yer, pazar yeri, çarşı, hal: Un kapanı. Yağ kapanı.
—İkt. tar. OsmanlIlarda, yiyecek ve giyecek maddelerinin satıldığı toptancı pazarı. (Bk. ansikl. böl.) || Kapan hacıları, gemilerle İstanbul’a mal getiren tüccarlara verilen ad. (1790'da, bu ticaret kurallara bağlanarak OsmanlI devleti sınırları içinde ticaret yapanlara Hayriye tüccarı, Avrupa ile ticaret yapanlara da Avrupa tüccarı denildi ve bunlara bazı ayrıcalıklar tanındı.) || Kapan taciri, yağ ve bal kapanlarındaki büyük tüccarlara verilen ad. (Kapan ruhsatı, önceleri yalnızca müslümanlara verilirken, Tanzimat’tan sonra müslüman olmayanlar da bu ticareti yapabilmeye başladılar.)
—Kur. tar. Kapan naibi, İstanbul'daki zahire esnafının denetlenmesiyle görevli memura verilen ad. (Doğrudan İstanbul kadısına bağlı olarak çalışırlardı.)
—ANSİKL. ikt. tar. Satılan malların adlarıyla da (yağ kapanı, un kapanı, bal kapanı, vb.) anılan kapanlar İstanbul’un alınışından sonra kurulmuştur. İstanbul'a dışardan gelen mallar, önce kapanlara getirilir, İstanbul kadısının, “naip" adı verilen bir vekilinin gözetiminde işlemler yapılır, malların dağıtımı sırasında Kapan kâtibi ile Esnaf kethüdası, Yiğitbaşıları ve kapanın ihtiyarları da hazır bulunurdu. Kapanlara getirilen mallar dağıtılmadan önce saray için gerekli malzeme ayrılır, daha sonra ih- tisap, imaliye, ruhsatiye, resmi munzam vb. adlarla, devlet adına vergi alınır ve her mal için narh saptanırdı.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
SİLENTİUM EST AURUM
