MAVİ
sıf. (ar. ma, su ve -i,mâ‘i; su gibi, suyla ilgili).
1. Gündüzleri bulutsuz bir gökyüzünün rengine benzer bir renkte: Güneşin altında parıldayan mavi deniz. Mavi gözler.
2. Bu rengin ayrıntılarını belirten bir ad ya da sıfatla mavinin bileşik sıfatları oluşur: Gök mavisi. Uçuk mavi.
3. Mavi boncuk dağıtmak, birçok kimseye aynı sevgiyi gösteren, sevgi gösterdiği kimselerin her birini, bu sevginin yalnızca ona yönelik olduğuna inandırmaya çalışan kişinin tutumu için söylenir. ll
Mavi boncuk kimde, "en çok seni seviyorum" sözünü birçok kişiye söyleyen biri için “acaba gerçekten kimi seviyor" anlamında şaka yollu söylenir. ll
Mavi kâğıt almak, işinden çıkarılmak, atılmak (arg.). ll
(Birine) mavi kâğıt vermek, bir kimsenin işine son vermek (arg.).
—Bitki patol.
Mavi küf, tütün yapraklarında gelişerek bitkinin ölümüne neden olan asalak mantar (Peronospora tabacina).
—Bot.
Mavi kantaron, bazı yörelerde peygamberçiçeğine (Centaurea cyaneus) verilen ad.
—Camc.
Mavi cam, kobalt oksit ile mavi renge boyanmış cam.
—Dökme.
Mavi bez. Çorum ve çevresinde eskiden dokunan yerli pamuktan eğirilen iplikle ve bezayağı örgüde bir tür bez. (Çivitotu vb. doğal boyalarla renklendirilirdi.)
—Dy.
Mavi tren, ilk kez, 21 şubat 1977’de Ankara-lstanbul arasında hizmete giren ekspres tren. Gördüğü ilgi üzerine daha sonra Ankara-Zonguldak, Ankara-Gaziantep, Ankara-Erzurum, Ankara-izmir ve son olarak 15 temmuz 1988’de İstanbul-Konya (içanadolu mavi treni) hatlarında da sefere konuldu.
—Kardiyol.
Mavi çocuk, mavi hastalığa yakalanmış çocuk. ll
Mavi hastalık, örteneklerin morarmasıyla belirgin, doğuştan kalp ve büyük damar bozukluğu. (Morartının ortaya çıkması, boşluklar ya da büyük damarlar düzeyinde kalbin sağ ve sol bölümleri arasında anormal bir bağlantı [delik] olduğunu ve normalde soldan daha düşük olan sağ dolaşım basıncının artması yüzünden toplardamar kanının [sağ kalp] sol boşluklara geçtiğini düşündürür. Bu anomalilerin bazıları ameliyatla düzeltilebilir.)
—Mad. oc.
Mavi alev, ocak atmosferinde grizu bulunduğunda, güvenlik lambasının normal alev boyunu uzatan mavimsi alev. (Güvenlik lambası uzun süre, grizuölçümde kullanılan basit bir aygıt işlevi gördü. Günümüzde aynı amaç için daha güvenilir ve daha kullanışlı portatif grizugözlerler kullanılmaktadır.)
—Sine.
Mavi kopya, kahverengi bir kopyanın morumsu bir film üzerine çekilmesiyle elde edilen negatif siyah beyaz kopya. (Siyah beyaz film çağında mavi kopyanın çekimi, aranegatifin hazırlanmasının son aşamasını oluştururdu.)
—Yazmacılık. Mavi baskı - BLAUDRUCK.
—Zootekn.
Mavi güvercin, "buz mavisi" renginden dolayı bu şekilde adlandırılan paçalı güvercin ırkı. ll
Silezya mavi güvercini, alman fantezi güvercin ırkı.
♦ a. Boyac. Mavi renk vermek ya da maviye boyamakta kullanılan boyarmadde. (Bk. ansikl. böl.) ll
Kobalt mavisi, kobalt alüminat temelli yapay, mavi mineral pigment. ll
Denizaşırı mavisi, sodyum alüminosilikattan oluşmuş mavi mineral pigment. ll
Ftalosiyanin mavisi, bir bakır ftalosiyaninden oluşmuş mavi pigment. ll
Prusya mavisi, demir-lll ferrosiyanür temelli pigment.
—Eczc. Tıbbi metilen mavisi, tiazin sınıfından bazik boyarmadde. (Eşanl. METİLTİ- YONİNYUM KLORÜR.)
—Seram.
Mavi ve beyaz, beyaz bir zemin üzerine kobalt mavisi desenleri bulunan ve saydam bir örtücü sürülen çin porselenine verilen ad. (Bk. ansikl. böl.) ll
Acem mavisi, İran ya da Uzakdoğu kökenli koyu mavi zemin, kalaylı emaye kobaltla koyulaştırılarak bazı Nevers fayanslarının üstüne uygulanır. ll
Sevres mavisi, bazı Sövres porselenlerinin koyu mavi zeminini tanımlamak amacıyla XIX. yy.’da kullanılmaya başlanan terim. (Bu mavi zeminin kökeni, 1751'de Vincennes’de lapis mavisi adı altında taklit edilen çin porselenlerinin zemininde bulunan barut mavisi rengine dayanmaktadır.)
—ANSİKL. Boyac.
• En yaygın olarak kullanılan mavi mineral pigmentler, deniz aşırı mavisi, prusya mavisi ve kobalt mavileridir. Antikçağ'da doğal biçimiyle (lacivert- taşı) bilinen denizaşırı mavisi, bugün ancak yapay biçimiyle tanınmaktadır. Bileşik kükürt içeren bir alüminyum ve sodyum kompleks silikatıdır. Işıkta solmaz, saydamlığı nedeniyle az bir örtücü gücü olan, ama yoğun bir boyar güce sahip bu pigment, asitlere daha az, bazlara ve ışığa oldukça iyi dayanır. "Berlin mavisi", “Milori mavisi" (iyi nitelikte bir mavi elde etmeyi ilk kez başaran fransız kimyacının adından), ya da “paris mavisi” bir potasyum demirli ferrosiyanürdür. Işıkta solmaz, saydamlığı nedeniyle az bir örtücü gücü vardır, ama yüksek boyar güce sahiptir ve asit karakterde olduğundan bazlara dayanmaz; bu bakımdan bazı boyalarda kullanılması önerilmez. Prusya mavisi, yeşil pigmentlerin yapımı için krom sarısı ya da çinko sarısı ile karıştırılarak ya da tek başına çok kullanılır. Zaten, çok yüksek oranda katkı maddeleri içeren ve binaların boyanmasında kullanılan prusya mavileri piyasaya sürülmüştür. Kobalt mavileri kobalt stanatları, silikatları ve alüminatları dizisinden oluşur.
Işığa karşı çok dayanıklı olan ve çok yüteek boyar güce sahip bu pigmentler yüksek fiyatlarından dolayı daha çok seramik sanayisinde, resimde ve banknot baskısına yarayan mürekkeplerin yapımında kullanılır. Eksiden çok kullanılan bakır mavileri bugün ancak bazı tekne boyalarının bileşimine girmektedir.
- Bitkisel kaynaklı mavi boyarmaddeler içinde, indigo yerini hemen tamamen yapay indigoya bırakmıştır.
- Doğal ya da yapay kaynaklı organik mavi boyarmaddeler organik çözücülerde az oranlarda çok renkli çözeltiler verirler ve renkli vernikler (alkollü vernikler) ile tipog- rafik mürekkeplerin hazırlanmasında kullanılabilirler.
- Canlı nüanslardaki mineral pigmentlerden daha ince bir yapıya sahip olan, ama daha pahalı olan organik mavi pigmentlerin çok geniş uygulama alanları vardır.
- Işığa karşı çok dirençli, asitlere, bazlara ve ısıya karşı dayanıklı olan bu pigmentler saydamlıkları nedeniyle örtücü güce ve çok yüksek renklendirme gücüne sahiptir. Organik mavi pigmentlerin en önemlisi olan ftalosiyanin mavileri sınıfı boyacılıkta ve matbaa mürekkeplerinde çok büyük bir öneme sahiptir.
- Mineral katkı maddelerinin üzerine organik boyarmaddelerin bağlanmasıyla elde edilen mavi lakların çoğu canlı ve doygun renkler gösterirler, ama ışığa dayanıklı değillerdir; daha çok matbaa mürekkeplerinde kullanılırlar.
—Camc. Kimi zaman azur mavisi, saksonya mavisi, emaye mavisi, kola mavisi, smalt, kobalt camı olarak da adlandırılan mavi cam, kobalt oksit ile renklendirilmiştir. Ludvvig’e göre bu, birkaç alkali toprak ve metal oksidi ile karışmış çift potasyum ve kobalt silikatıdır. Ya demirli kobalt arse- nür olan smaltinden, ya da kobalt arsenosülfür olan kobaltin veya gri kobalttan hazırlanır Önce cevher ve reverber fırınında kavrulur, yani oksitlenir; böylece demir ve kobalt oksitleri karışımı olan safr elde edilir. Daha sonra bu karışım dövülmüş kuvars ve potas ile öğütülür; genellikle, iki kısım kuvars, bir kısım potas ve istenen renge göre safr alınır. Karışım bir camcı fırınında potada eritilir. Smalt denen üst kısım soğuk suya dökülerek taneler halinde ufalanması sağlanır. Pota dibindeki kalıntı speiss'ı oluşturur; bunun içinde nikel, vb. gibi, saf olmayan maddeler yer alır. Tane halindeki smalt toz haline gelinceye kadar öğütülür ve özenle yapılan sürükleme işleminden sonra toz çeşitli tane boyutlarına göre ayrılır. Mavi camın incelik ve parlaklığına göre birinci, ikinci, üçüncü, vd. ateş mavisi elde edilir; ateş derecesine göre fiyat da artar. Antikçağ’da yaşayanlar kobaltlı mavi camları biliyorlardı (Girardin), ancak söylendiğine göre esas mavi cam, Neudeck'te saksonyalı camcı Schvviver tarafından bulundu (XVI. yy.).
—Eczc. Metilen mavisi zayıf antiseptik etkili bir boyarmaddedir; dahilen ürojenital hastalıkların tedavisinde kullanılır. Sistitlerde yatıştırıcı etki gösterir. Böbrekler tarafından, lökotürevi haline getirildikten sonra süzülüp dışarı atılır, indirgenmiş olan kısmı idrarı maviye boyar.
Dıştan kollutuar ve gözdamlası Biçiminde kullanılır. Ayrıca, eozin ve kristal mor gibi diğer antiseptik etkili boyarmaddeler- den daha iyi dayandığı için, çocuklardaki egzamaların sulu çözeltilerle yıkanarak tedavisinde kullanılır.
—Seram. Yuan sülalesinden [1279-1368] bu yana Çin’de üretilen "mavi ve beyaz'’lar ihraç edildikleri Avrupa'da o denli beğenildiler ki XVII. yy.'da çok sayıda, özellikle de Fransa'da Delft’de birçok taklidi yapıldı. OsmanlI döneminde XV. yy.’dan başlayarak İznik ve Kütahya'da beyaz hamurlu, mavi tonlarında motiflerle (rumi, hatayi, lotus, palmet) bezeli seramikler üretildi. Bunların işçilikleri ince, desenleri zarif, renkleri ve sırları parlaktır. Bu seramiklere Katuhya mavi ve beyazları da denir.
Mavi, 1 kasım 1952’den başlayarak Teoman Civelek’in yönetiminde Ankara’da yayımlanan aylık edebiyat dergisi. Sanat anlayışları, dünya görüşleri birbirine karşıt imzaların yer aldığı dergi, 25. sayıdan sonra Özdemir Nutku’nun yönetimine geçti ve Attilâ ilhan’ın savunduğu toplumsal gerçekçiliğin (sosyal realizm) sözcüsü durumuna geldi. Çeşitli yazarları çevresine toplayan dergi, nisan 1956'da çıkan 36. sayıdan sonra (Son mavi) kapandı.
Kaynak: Büyük Larousse
Mavi Nedir?
