Tandır Nedir?

TANDIR
Tandır, ısınmak için kullanılan bir çeşit mangal. Yere çukur kazılarak yapılan özel bir fırına da tandır denir.
Eskiden kış soğuk geçen yerlerde alçak dört köşe bir masanın altına bir mangal konur ve bunun üzeri, tamamen örtecek, ateşten zarar görmeyecek şekilde pamuklu bir örtüyle kapatılırdı. Isınmak istiyenler bu örtüyü dizleri üzerine çekerler, ayaklarını mangalın etrafına koyarlardı. Sobaların olmadığı, mangalla ısıtmanın sağlanamadığı yerlerde bu usul çok kullanılırdı.
Bazı yerlerde altı ayaklı, altı köşeli veya yuvarlak ağaç masa altına kendine mahsus bir mangala ateş konmak suretiyle de tandır yapılırdı. Bunun üzerine çapraz yorganlar daha üstüne halılar örtülürdü. Ayaklar masaya doğru uzatılarak ısınılırdı. Bu ısınma esnasında güzel fıkralar ve masallar anlatılırdı. Böyle tandır başında anlatılan masal, hikaye vs.lere tandırname denirdi.
Yere kazılarak yapılan tandırların derinliği daha ziyade 130-150 cm olur. Çaplarıysa 50-65 cm arasında değişir. Sıkı çamur, saman ve keçi tüyü ile hazırlanan karışımla yapılan tandırlar, güneşte kurutulur. Daha sonra yere kazılan çukura yerleştirilir. Tandırda mangal kömürü, odun gibi yakacaklar kullanılır. Genellikle burada kuzu kızartılır. Tandırda kuzu etini pişirmek için önce et temizlenir. Bir çengele asılarak üzeri iyice kapatılıp, tandır içinde pişmeye bırakılır. Buna tandır kebabı adı verilir.

TANDIR a. (fara tenur, ar. tennOr, fırın' dan)
1. Bir yere çukur kazılarak yapılan fırın. (Bk. ansikl. böl.).
2. Kimi yerlerde kışın ayakları ısıtmak için küçük bir masa altına mangal koyulup üstüne yorgan örtülerek oluşturulan ısınma düzeni.

—Eşy. Ayak tandırı, ayakları sıcak tutmaya yarayan ve ayakları sokmak için bir tarafı açık olarak yapılmış bir çeşit içi kürklü torba. (Bazı türlerinin, elektrikle ısıtılan bir tabanı vardır.)

—Mutf. Tandır ekmeği, tandırın kenarına yapıştırılarak pişirilen pideye benzer ekmek. (Bk. ansikl. böl.) || Tandır kebabı, tandıra sarkıtılarak pişirilen et yemeği. (Bk. ansikl. böl.)
sıf. Giy. Tandır baş, Orta ve Doğu Anadolu yöresinde yaygın bir kadın baş tuvaleti. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Tandır, içine saman ve keçi kılı katılmış toprağı su ile yoğurduktan sonra kesik koni ya da silindir biçimi verilerek yapılır. Altı toprağa oturur üstü açıktır. Sağlam olması için çamurun özlü olması gerekir. İstenen büyüklükte yapılmakla birlikte genellikle derinliği 130 cm çapı 65 cm'dir; yanında, külve adı verilen ve tandırın içine açılan 15 cm çapında bir tutuşturma borusu bulunur. Hazırlanan tandır 1-2 gün kurumaya bırakıldıktan sonra, toprağa açılmış büyükçe bir çukur içine yerleştirilir. Kimi zaman yanlarına hasır konup üzeri çamurla sıvanır. Yakıt olarak genellikle tezek, odun vb. kullanılır; külü gelberi adı verilen küreğe benzer aletle temizlenir Kullanılacağı zaman içindeki ateşin akkor hale gelmesi beklenir ve pişirilecek malzeme içine konduktan sonra üzeri çalı, bez vb. ile örtülüp kimi zaman çamurla sıvanır. Kenarlarında ekmek de pişirilir. Anadolu'nun birçok yöresinde bugün de kullanılan bir pişirme gerecidir. Çoğunlukla küçükleri ekmek, büyükleri yemek pişirmekte kullanılır.

—Giy. Tandır baş düzenlemek için başa büyük ve geniş tablalı bir fes giyilir, üzerine şal sarılır, tepeye büyükçe bir örtü atılıp üst kısmı bir kuşakla boğularak bağlanır; örtünün iki ucu yüzün iki kenarından sarkıtılır.

—Mutf. Tandır ekmeği, ekmek hamuru, içine orum adı verilen bir tohum karıştırılarak yoğrulur. Orum, hamurun özleşmesini ve tandıra kolay yapışmasını sağlar. Ekmek hamuru yoğrulduktan sonra tandır yakılır ve hamur mayalanınca küçük parçalara ayrılıp uzatılır; iki yanı unlanıp tandırın kenarına yapıştırılır. Bir yanı pişince öteki yanı çevrilir ve pişme tamamlanınca elle tandırdan alınır.

• Tandır kebabı, koyun, kuzu ya da çebiş (keçi yavrusu) etinden yapılır. Temizlenen hayvan bütün olarak irice bir çengele ya da şişe geçirilip tandıra sarkıtılır; altına bir tepsi konup ateş tepsinin kenarına alındıktan sonra tandırın üstü kapanarak pişmeye bırakılır. Tandır soğuyuncaya değin kebap pişmiş olur. Anadolu'nun birçok yöresinde yaygın bir et yemeğidir.