PELTE a. (fars. pâlîde'den).
1. Çeşitli meyve sularını nişasta ve şekerle koyu bir kıvam alıncaya değin kaynatıp soğutarak yapılan bir tür tatlı. (Bk. ansikl. böl. Mutf.)
2. Bu kıvamda olan madde.
3. Pelte gibi, pek gevşek, pörsük şey ya da çok yorgun kimse için kullanılır.
—Fizs. kim. Akışkan bir faz içinde dağılmış gevşek bağlı yapı. (Eşanl. JEL.) [Bk. ansikl. böl.]
—Polim. Kimi polimerlerin çözünmeyen bölümü. (Eşanl. JEL.) [Bk. ansikl. böl.]
—ANSİKL Fizs. kim. Pelteler kimi noktalarda birbirleriyle bağlanarak üçboyutlu bir ağ oluşturan esnek polimer zincirlerinden elde edilir. Bu ağ, bir çözücü etkisiyle şişer. Nitekim bu şekilde oluşan jelatin, kollagen zincirlerinin su içindeki bir çözeltisidir Yüksek sıcaklıkta bu çözelti, akışkan hale gelir (sol); ama belli bir sıcaklığın (yaklaşık 37 °C) altında, bu zincirler birbirlerine bağlanır ve belirgin, esnek bir direncin oluşması sonucu bir pelte meydana gelir. Bu sol-pelte geçişi, kavram olarak özütlemeli süzmeyle aynıdır.
Kolloidal parçacıkların birleşmesi sonunda da pelteler oluşabilir: birleşme, koşullara göre ya bir yumaklaşma (iki faza ayrılma) ya da homojen bir peltenin oluşumuna yol açar. Peltelerin çok dikkat çekici özellikleri vardır: atomsal ölçekte bir sıvıya benzerler, ama büyük ölçekte katı maddelere daha yakındırlar: her pelte kültesinin kendine özgü bir biçimi vardır. Pratik olarak pek çok madde (besin maddeleri, kozmetik ürünleri, kimi ilaçlar, biçimi değiştirilebilen kontak camları) peltedir. Pelteler, pelte üzerinde kromatografi gibi kimi ayırma süreçlerinde büyük önem kazanır. Aynca gözenekli kimi malzemelerin (silis ya da alümin peltelerinden katalizör taşıyıcıları) hazırlanmasında ara evreyi oluştururlar.
—Mutf. Pelte, çilek, vişne frenküzümü, elma vb. meyvelerden yapılabilir. Az suyla kısa bir süre haşlanan meyveler kevgire alınarak suları süzdürülür. Bu suya şeker ve nişasta katılıp koyu bir kıvam alıncaya değin kaynatılır; kaplara boşaltılıp soğumaya bırakılır. Soğuduktan sonra jölemsi bir görünüm alır.
—Polim. “Pelte" sözcüğü, değişik nedenlerden ileri gelen çeşitli olaylarla ilgilidir:
1. ikiden çok işleve sahip monomerterden oluşan bir karışımın çoğulyoğuşması sırasında tepkime ortamı, bir süre sonra akma özelliği olmayan bir kütle görünümü alır. Bu durumda ya bir pelteleşme ya da bir tepkimenin pelte ya da pelteleşme noktasına erişmesi sözkonusudur. Bu noktadan sonra, bir polimerde iki bölüm bulunur; bunlardan biri, hiçbir çözücüde çözünmeyen pelte, diğeri, tüm çözücülerde çözünebilen so/'dür. Çoğulyoğuşma geliştikçe pelte oranı artar, sol oranı düşer
2. Köksel bir polimerleşme sırasında, ortamın akışmazlığı çok yüksek olduğundan bitiş tepkimeleri durabilir. Bunape/fe etkisi ya da Trommsdorff etkisi denir.
3. Öte yandan makromoleküllü kimi çözeltilerin soğuması sırasında ortaya çıkan tıkız kütleye (pelteleşme) de kimi zaman pelte denmektedir.
Kaynak: Büyük Larousse
Pelte Nedir?
