KADİFE a. (ar katife).
1. Bir yüzü düz, öbür yüzü zemin ipliklerine bağlı, çok sıkı ve dik havlarla kaplanmış kumaş. (Bk. ansikl. böl.)
2. Kadife (gibi),dokunulduğunda ele yumuşak gelen şey ya da yumuşak, pürüzsüz ses için kullanılır: Kadife gibi bir ten. Kadife tenli. Kadife gibi bir ses.
—Deric. Kadife deri, kullanılacak yüzeyine kadifeninkine benzer bir görünüm ve dokunum kazandırmak amacıyla kazınarak bitirilen deri.
—Kâğ. san. Kadife kâğıt, yapıştırıcıyla sıvanmış bir taban kâğıdı üzerine belirli boyutlarda tekstil lifleri floklayarak elde edilen duvar kâğıdı.
—Mobc. Kadife şerit, mobilyacılıkta dikiş yerlerini ve döşemelik kumaşın ahşaba bitiştiği yerleri gizlemek için üstten geçirilen kadife bordür.
—Tekst. Desenli kadife, zemin dokusu desenli kadife. || Düz kadife, mekanik olarak makaslanmış desensiz ve fitilsiz kadife. |] Epengle ya da bukle kadife, bukleleri kesilmemiş kadife || Fitilli kadife, almaşık olarak düz ve havlı çubuklar içeren kadife. || Havsız kadife, çok kısa tüylü kadife. || iki, üç, dört tüylü kadife, havları iki, üç, dört kat iplikten oluşan kadife. || Kord kadife, hem fitilde, hem de raporda sekiz iplik içeren ve iki hav atkısı bir zemin atkısından oluşan kadife. || Makaslanmış kadife, kesilmiş, bukle havlar birleştirilerek elde edilen kadife. || Renkli döşemelik kadife, 3, 4 ya da 5 değişik renkte hav ipliği kullanılarak desen verilen kadife. || Ütrecht kadifesi, döşemecilikte kullanılan uzun havlı kadife.
—ANSİKL. Ortaçağ'ın başında, giyimde ve döşemecilikte kullanmak için kadifeler Doğu’dan getiriliyordu. XIII. yy.’dan sonra Venedik ve Cenova kadife üretmeye başladı. Venedik, süslemeleri doğu kadifelerine benzeyen, altın ya da gümüş işli kesilmiş kadifeler üzerinde uzmanlaşırken, Cenova makaslanmış kadife üretimini yeğledi; bu tür, frize ve kesilmiş kadife tekniğinin birleşiminden oluşuyordu. Fran- çois I, İtalyan üreticilerin XVI. yy.’da Lyon'a getirdiği kadife sanayisini destekledi. XVII. yy.’da bu şehir fasone kadifelerin merkezi haline geldi. Ardından Paris, Tours ve Montpellier’de önemli fabrikalar kuruldu. Aynı çağda Amiens pelüş üretiyordu. Fransa, pamuklu kadife konusunda uzun süre İngiltere’ye bağımlı kaldı; Rouen ve Amiens’de (Fransa) ancak XVIII. yy.'ın ortasında bu tür kadife üretilmeye başlandı; bu arada Lyon fasone ipek kadife üretiminde uzmanlaştı.
Türk kadifeciliği XV. ve XVI. yy.'larda hızlı bir gelişme gösterdi ve Batı’da, İran kadifelerinden çok daha büyük bir ilgi uyandırdı. OsmanlIlar döneminde kadife dokumacılığının çok ayrı ve önemli bir yeri vardı. Dokunması öteki kumaşlara oranla daha fazla beceri ve ustalık isteyen bu değerli ve ağır kumaşlar, sarayda olduğu kadar halk arasında da büyük bir beğeni görüyordu.
Bursa, Bilecik, İstanbul (Üsküdar), Aydos, Göynük ve Karaman, OsmanlIlar dönemindeki en önemli kadife dokuma merkezleriydi. Bunlar arasında, özellikle Üsküdar ve Bilecik kadifeleri çok ünlüydü. XX. yy. başlarına kadar, eski önemini yitirmiş olmakla birlikte, ahşap jakarlı kadife tezgâhlarında sürdürülen yerli kadife dokumacılığı Kurtuluş savaşı’ndan sonra tamamen ortadan kalktı. Bugün yalnızca Sümerbank Plereke fabrikası'nın ipekli dokuma bölümündeki eski tezgâhlarda, tarihsel yapıtları, sarayları döşemede kullanılan kadifeler özel olarak dokunur. Günümüzde kadife dokumacılığı başlı başına bir tekstil konusudur.
Atkı ya da çözgü ipliklerince oluşturulan kadife etkisine göre kadifeler iki büyük kategoriye ayrılır.
• Atkı kadifeleri, tek çözgü ve tek atkı içerir; ancak kimi atkılar bağlantı görevi yaparken diğerleri kadife etkisini oluşturur.
Düz atkı kadifeleri basit armür raporlarıyla dokunur; örneğin, altı çözgü ipliği üzerine bir bezayağı atkı, üç saten atkı, ikinci bir bezayağı atkı ve kadifeyi oluşturması gereken altı atkı için iki zemin atkısı atılır. Çok sıkı atkılı (cm'de 80 ile 120) böyle bir dokumada saten atkılar birbirine yaklaştırılır ve böylece kenarlara koşut fitiller biçiminde çok sayıda atkı yüzmesi taşıyan bir kumaş elde edilir. Kumaşın son görünümü, dokunduktan sonra bir dizi işlemden geçirilerek elde edilir. Kumaş parçalarının nemini olabildiğince gidermek için, bu parçalar buharla ısıtılmış bakır silindirlerden geçirilir ve daha yumuşak bir dokunuş vermek, gereğinde zamkı kolay soğurmasını sağlamak için kumaşın arka yüzü tüylendirilir; sonra kumaşın ön yüzü, atkı atlamalarını sertleştirmek amacıyla kireç sütüyle hafifçe ıslatılır. Dokuma işlemi sırasında dokuma yüzeyinde oluşan bütün atkı atlamaları, bir dizi üçgen bıçağı olan bir makineyle kesilir. Daha sonra dokuma, kıldan yapılmış döner fırçalarla enine ve boyuna fırçalanır. Böylece, kesilmiş atkı ipliklerinin atlamaları açılır ve dokuma son kadife görünümü kazanır. Nihayet dokuma boyanır ve yüzeyini düzleştirmek için makas makinesinden geçirilir. Kadife atlamalarını çözgüye bağlayan ilmekler, saten armüre göre atıldığından bunların dokuma yüzeyindeki dağılımı düzenlidir: bu yöntemle düz kadife üretilir.
Aynı ilkeye göre, kadife atlamalarını aynı çözgü ipliklerine bağlayan bir armür kullanılır ve bu atlamalar kesilerek kumaş kenarlarına koşut fitiller oluşturulur. Bunlara fitilli kadifeler denir; bu kadifelerin, fitil kalınlıklarına göre çok çeşitli türleri vardır.
Kadife atlamalarının çözgü iplikleri üzerindeki yerleri düzenli olarak değiştirilirse, fantezi kadifeler elde edilir: grendorj, dalgalı vb. Ayrıca düz kadifeler üzerinde de belli fanteziler gerçekleştirilebilir; bu işlem sırasında kadifenin havı, birbiri üzerine basan ve biri desenli, ısıtılmış iki metal silindirle ezilir: bunlara desenli kadifeler denir. Bu tür kadifeler, dokuma üzerinde oluşmuş kabarıklıkları düzensiz biçimde düğümleme ve dokumayı sıcak suya batırma ya da buharlama yoluyla da elde edilebilir. Böylece oluşturulan düzensiz katlar, kumaşa belli bir süsleme etkisi verir.
Bütün atkı kadifeleri genellikle pamuktan dokunur ve hem giysi yapımında hem de döşemecilikte kullanılır. Ayrıca aynı tip armürle, atkıda karde yün ipliği kullanarak düz kadifeler üretilebilir. Böylece, kadın mantoları yapımında kullanılan ve soğuğa karşı koruyucu olan, çok süslü yün kadifeler elde edilir. Günümüzde, “yün kadife” adı altında, çok dinklenmiş ve aşırı havlandırılmış serj kumaşlar (hem tek hem de çift yüzlü) dokunmaktadır. Bu dokumalarda, gerçek yün kadifelere çok yakın oldukça yumuşak bir dokunuş elde edilir.
• Çözgü kadifeleri, iki değişik çözgüden (dokuma bağlantısını sağlayan zemin çözgüsü ve kadife etkisini veren hav çözgüsü) ve tek atkıdan oluşur. Dokuma sırasında, hav ipliklerinin kalkması sonucu oluşan ağızlığa, mekik yerine, merj denilen metal bir çubuk geçer. Ağızlık kapandığında, hav iplikleri bu çubuk üzerinde bukleler oluşturur. Birçok çubuk bu yolla dokumanın içine yerleştirildiğinde, ilk geçirilen verj geri çekilir ve mekik, atkıyı atmak için her verj girişinin arasından iki kez geçerek dokumanın zemin iplikleriyle bağlantısını sağlar; dokuma işlemi bu şekilde sürer. Kullanılan verjler, yuvarlak ve basit çubuklarsa, bunların geri çekilmesinden sonra kadifenin yüzeyinde bukleler oluşur; bu nedenle bunlara bukle kadifeler denir. Verjlerin uçlarından birinde kesici bir bıçak bulunuyorsa, hav ipliklerinin bukleleri verjin geri çekilişi sırasında kesilir ve kesilmiş kadifeler e İde edilir. Görünümünü iyileştirmek için dokuma fırçalanır ve makaslanır.
Kesilmiş kadifenin ve bukle kadifenin armürleri aynı dokuma üzerinde birleştirilirse, en ünlü türü Cenova kadifesi olan makaslanmış kadifeler elde edilir. Çözgü kadifelerinin klasik tipi, bağlantı çözgüsü keten, hav çözgüsü moher iplik, atkısı da pamuk olan Utrecht kadifesi'dir. Çözgü kadifeleri genellikle ipekten dokunur ve Utrecht kadifesi gibi özellikle döşemecilikte kullanılır.
Pan, özel bir çözgü kadifesidir; moher iplikten hav çözgüsü ve farklı kalınlıkta iki atkıyla dokunur; bu dokuma üzerinde havlar yatık bir görünüm taşır.
Pelüş de, uzun havlı bir çözgü kadifesidir. Havların uzunluğu kumaşa kimi kez parlak, kimi kez de mat bir yüzey sağlar.
Nihayet, çok fazla büküm verilmiş kalın yün ipliklerle (ya çözgüde ya da atkıda) astragan taklidi, çözgü ya da atkı kadifeleri dokunur. Kesme sırasında, atlamalar düzensiz biçimde açılır ve kumaş yüzeyinde belirleyici bir bukle etkisi oluşturulur. İki dokumayı, tezgâhta üst üste dokuyarak da, kesilmiş kadifeler üretilir; bu türlerde çözgü bir dokumadan öbürüne geçerek havı oluşturur. Hav vargel devinimi yapan bir bıçakla tezgâhta kesilir.
—Giy. Kadife, kadife dokumacılığının yaygınlaştığı XV. ve XVI. yy.’lardan bu yana kadın ve erkek giysileri yapımında kullanılagelmiştir Önceleri ancak saray ve çevresinde kullanılabilen kadife, giderek halkın varlıklı kesiminin de rağbet ettiği bir kumaş türü olmuştur. Kadifeden kaftan, pantolon, ceket, hırka, entari, şalvar, yelek, camadan, terlik vb. pek çok giyim eşyası yapılmıştır. Bunların yanı sıra kese, yastık, kitap kılıfı, çeşitli başlıklar yapımında ve döşemelik olarak kullanılmıştır.
Günümüzde düz kadifeler daha çok kadın giyiminde kullanılır. Zaman zaman erkek modasına da girmiştir. Kabartma çizgili (fitilli) kadifelerse gerek erkek gerek kadın giyiminde kullanılmakta, spor giyimde önemli bir yer tutmaktadır. Kadife döşemelik ve perdelik kumaşlar arasında da önemli bir yere sahiptir.
Kaynak: Büyük Larousse
Kadife Nedir?
