MERDANE a. (ar. verdene’den).
1. Çeşitli işlerde kullanılan silindir biçimindeki araç.
2. Hamur açmakta kullanılan, iki tarafında elle tutulacak sapları bulunan kalın, kısa silindir.
—Ev eşy. Pasta merdanesi, katı kıvamlı çeşitli pasta hamurlarını açmaya yarayan merdane. || Dikenli merdane, pasta hamurunu delerek pişme sırasında kabarmasını önlemeye yarayan, çelik dikenli, iki ucu saplı merdane.
—Inş. Dişli merdane, çimento ve bitüm işçilerinin kullandığı, yüzeyinde düzenli girinti çıkıntılar bulunan metal rulo.
—Kâğ. san. - VALS.
—Matbaac. Mürekkepleme sisteminde baskı kalıbıyla doğrudan temasta bulunan silindir ya da kalıbı mürekkeplemeye yarayan aygıt. || Merdane mili, baskı makinelerinde mürekkep merdanelerine eksen görevi üstlenen madeni parça. || Mürekkepleme merdanesi, bir baskı makinesinde mürekkepleme sisteminin bir bölümünü oluşturan ve mürekkep haznesindeki mürekkebi baskı kalıbına aktaran silindir. (Bk. ansikl. böl.)
—Metalürj. Bir hadde tezgâhının dökme demirden ya da çelikten yapılan ana bölümü. (iş merdaneleri ürünü haddelemeye, dayanak merdaneleriyse çerçevenin bükülmezliğini artırmaya yarar. Saclar için kullanılan hadde tezgâhlarının merdaneleri düzdür; profil haddelemede ise hadde tezgâhları yivli merdanelerle donatılır.) || Merdane açılması, bir hadde tezgâhı merdaneleri arasında, tezgâhı oluşturan bölümlerdeki (merdaneler, yataklar, dikmeler, kolonlar, traversler) biçim değiştirmeler nedeniyle oluşan ek ayrılma. (Bk. ansikl. böl.)
—Seram. Bir saptan ve tahta ya da madeni bir silindirden oluşan alet. Silindirin üstünde motifler bulunur ve alet henüz sertleşmemiş olan seramik hamurunun üzerinden geçirilerek seramik süslenir. (Bu süsleme yöntemini çömlekçiler Antik- çağ'dan beri kullanmaktadırlar.)
—Tarım, mak. Kesekleri kırarak ufalamak ve toprağı sıkıştırmak için kullanılan aygıt. (Bk. ansikl. böl.) || Yivli merdane, keskin kenarlı bitişik disklerden oluşan ve tohum atmak için iz açan merdane çeşidi. (Genellikle aynı çatıya arka arkaya paralel bağlanmış iki merdane kullanılır.)
—ANSİKL. Matbaac. XIX. yy.'ın başlarına kadar tipo baskıcılar, kalıplarını mürekkeplemek için içerisine yün doldurulmuş esnek deri tamponlardan ya da “top”lardan yararlanıyordu. 1790'da Nicholson, daha sonra F Kcenig’in mürekkepleme işini otomatik olarak yapabilmesi için yeniden ele alıp geliştirdiği at kılıyla ya da üstü deri kaplı keçeyle donatılmış ahşap merdane kullandı. 1819’da eczacı-kimyacı Gannal jelatin ve melas karışımı bir macundan merdaneler yaptı; esnekliğini koruması için macuna gliserin kattı. Mürekkebi "seven" bu merdaneler kalıbın tam olarak mürekkeplenmesini sağlıyordu. Aynı şekilde katılaştırılmış sıvı yağlardan, yapay reçineden, kauçuktan yapılmış merdaneler de kullanılır.
Taşbaskısı tekniğiyle basım yapan ustaysa, Schmautz'un 1816'da yaptığı gibi fanila parçasıyla donatılmış ve üzeri grenli deri kaplı merdanelerden yararlanır. Ofset baskı makinelerinde mürekkep merdaneleri kauçuktan yapılmıştır, nemlendirici merdaneler kalın kumaştan gömleklerle donatılmıştır.
—Metalürj. Bir hadde tezgâhı çerçevesindeki merdanelerin boştayken açıklık ayarı, merdane açılması eğrisi (kuwet-açıWık bağıntısı) ve haddelemenin mekanik çözümlemesi (kuvvet-kesit küçültme bağıntısı) dikkate alınarak yapılır; ayar günümüzdeki hadde dizilerinde, çerçeveler arasındaki kalınlığı ve gerilimi ölçen algılayıcıların verilerini değerlendiren bir bilgisayarla sürekli olarak denetlenir.
—Tarım mak. Merdaneler çekiş koluna bağlı bir çatı üzerindeki bir milin çevresinde dönen bir ya da birçok silindirden oluşur. Elemanlarının biçimine ve kullanım tarzına göre birçok merdane çeşidi vardır; bunların hepsinde bir bastırma ya da sıkıştırma bölümü (gözenekliliği azaltma), bir de ufalama bölümü bulunur (kesek kırma). Başlıca merdane çeşitleri: düz merdane, yivli merdane, croskill merdanesi.
Kaynak: Büyük Larousse
Merdane Nedir?
