Hutbe Nedir?

Müslümanlıkta, cuma ve bayram namazları sırasında cami imamı tara­fından cemaate verilen ve dinsel ko­nuları içeren hitabı, konuşma.
Cuma namazında verilen hutbe farz, bayram namazında verilen ise sünnettir.

Hutbe
Cuma ve bayram namazlarında hatip tarafından minbere çıkılarak yapılan Arapça dua ve dinî, ahlâkî, sosyal konulu konuşma. Cuma namazında namazdan önce, bayram namazında ise namazdan sonra hutbe okunur. Hutbeye Allah'a hamd ile başlanır, bunu Kelime-i Şehadet ve Peygamber'e salavat izler. Bundan sonra vaaz ve öğütlere geçilir. Bayram hutbeleri de cuma hutbeleri gibidir. Ancak, Ramazan Bayramı'nda hatip, cemaate fitre ahkâmından söz eder. Kurban Bayramı'nda ise kurban kesme konusunda gerekli açıklamalarda bulunur. Hutbe genellikle kısadır. Hutbeye dokuz tekbirle başlanır ve yedi tekbirle bitirilir. Halifelik kaldırılıncaya kadar hutbede halifenin adı, İslâm dininin başı olarak, sonra ülke hükümdarının adı (eğer halife değilse) söylenirdi.

Hz. Muhammed savaş, hac, evlilik, yağmur duası gibi toplumsal içerikli etkinliklerden önce bir hutbe okur, konuyla ilgili açıklamalarda bulunurdu. Bu gelenek dört Halife Döneminde de sürdürüldü. Emevi halifeleri ve valileri de hutbe okurlardı. Abbasiler döneminde kendileri hutbe okumak yerine hatiplik işlevini kadılara devrettiler. Sonraki dönemlerde de hutbe hilafetle ilişkili görüldüğü için, okunan hutbelerde halifenin adı anıldı. Hutbe cumaları namazdan önce okunur; hutbe okunmaması durumunda cuma namazı tamamlanmış sayılmaz. Bayramlarda ise namazdan sonra okunur.

Hz. Muhammed’in uygulamalarından yola çıkan fıkıhçılar hutbenin koşullarını (rükünler) belirlemişlerdir. Hanefi fıkıhçılara göre hutbenin rüknü Tanrı’yı anmadır (zikir), ama bu kadarla yetinilmemesi gerekir. Malikilere göre hutbenin rüknü, muştulayan ya da sakındıran dinsel nitelikli bir söz söylemektir. Şafii fıkıhçılara göre hutbenin beş temel öğesi vardır: Tanrı’ya hamd, Hz. Muhammed’e salavat, takvayı öğütlemek, bir âyet okumak ve müminlere dua etmek. Hanbeli hukukçular da Şafiilerin dua dışındaki rükünlerini benimser.

Hutbenin geçerli olabilmesi için zorunlu koşullar, Hanefi hukukçulara göre, hutbe niyetiyle okunması, cuma vakti içinde olması, en az bir kişinin dinlemesi ve bu kişinin kendisiyle cuma namazı kılınabilecek kişilerden olması, hutbe ile namaz arasına bir şey sokulmamasıdır. Şafii fıkıhçılara göre hutbenin Arapça olması, hatibin temiz ve abdestli olması, örtülmesi gereken yerlerinin örtülü bulunması, ayakta konuşması, iki hutbe arasında oturması, 40 kişinin duyacağı kadar seslenmesi, cumanın geçerli olduğu yerde yapılması, hatibin erkek ve imamlığının geçerli olması, en azından farz ile sünneti birbirinden ayıracak kadar bilgili olması gerekir. Şafiilere göre, geçerli olabilmesi için hutbe en az 40 kişi tarafından dinlenmelidir.