Salep Nedir?

1 . Salepgillerin tek köklü, yumrulu, salkımlı veya başak çiçekli örnek bitkisi (Orchis).

2 . Bu bitkinin yumru durumundaki köklerinden dövülerek hazırlanan beyaz toz.

3 . Bu tozun, şekerli süt veya su ile kaynatılmasıyla yapılan sıcak içecek.

SALEP a.
1. Asya ve Avrupa'nın ılıman bölgelerinde yetişen oval yapraklı, üç dilimli dudakçığı ite belirgin ve renkli başak biçiminde toplu çiçekli bir çenekli otsu bitki. (Bil. a. orehis; salepgiller familyası. 80 türü ve pek çok doğal melezi vardır) [Bk. ansikI. böl.]
2. Salepgillerin orehis ophrys, dactylorhiza gibi türlerinin, çiçek açma mevsiminde toplanıp kurutulmuş olan kökleri.
3. Bu yumruların öğütülmesiyle elde edilen toz.
4. Bu tozun şekerli süt ya da suda kaynatılmasıyla yapılan ve sıcak içilen içecek. (Bk. ansikl. böl.)

—Bot. Salep marttan, salepgillerle ortak- yaşayan mantar. (Salepgillerin tohumları bu mantar olmadıkça çimlenemez.)

—ANSİKL. Saleplerin, iki yumrunun eşlik ettiği lifli kökleri vardır. Yumruların pürtükte olanı (ana yumru) bitkinin çoğalmasına, ikinci (yan yumru) ise sonraki yılın sürgününü beslemeye yarar. Sap, silindir biçiminde, yapraklar oval, sapsız, mızraksıdır Çiçekler çok zaman mahmuz gibi uzamış üç dilimli dudakçıklan ite belirgin olup başak ya da salkım halinde bulunur. Çanak ve taçyaprakları hemen hemen eşittir. Salep Anadolu'da genellikle yumrusu toparlak olan salepgillerden (orehis ve ophrys) elde edilir. Doğu Anadolu'da yumrusu dallı olanlardan da (dactylorhiza) yararlanılmaktadır Salebin kimi türleri Muğla (Orehis anatolica ve O. italica), kimi türleri İsparta, Antalya, Kastamonu, Taşköprü ve Safranbolu yörelerinde (O. mascula ve O. purpurea) yabani olarak yetişir. Tarımı denenmiş fakat başarılı olmamıştır. Eskiden Türkiye'nin ihraç malı olan salebin ihracı, bu türleri korumak amacıyla 1974 yılında yasaklanmıştır.
Çiçek açma mevsiminde toplanıp yıkandıktan ve 10 dakika kaynar suda haşlandıktan sonra güneşte kurutulan yumrular (ana yumru alınmaz, yan yumrular toplanır) 1-4 cm uzunlukta yarı saydam, kirli beyaz renkli, kokusuz, lezzetsiz parçalardır. Değirmende toz haline getirildikten sonra kullanılır.
Salepte nişasta (% 8-30), şekerler (glikoz, fruktoz), azotlu maddeler ve gliko- mannan yapısında bir helme (% 11-44) bulunur. Salep eskiden cinsel isteği artırıcı olarak kullanılırdı. Günümüzde hem güçlendirici, hem çocuk ishallerini kesici olarak kullanılırsa da asıl tüketim içecek biçimindedir: 5-10 g salep tozunun 100 g su ya da sütte kaynatılmasıyla elde edilen içit. Salep oldukça pahalı bir madde olduğundan içine birçok yabancı madde katılmaktadır. Un ve nişasta bunların başında gelir.

—Mutf. Salep suyla ya da sütle hazırlanır. Salep tozu nişastayla birlikte az miktarda soğuk su ya da sütte eritilir, üzerine su ya da süt konup karıştırılarak pişirilir. Boza kıvamına gelince şekeri katılır ve biraz daha karıştırıldıktan sonra ateşten im dirilir. Üzerine tarçın, zencefil ya da ikisi birlikte serpilir.
Soğuk kış gecelerinin başlıca içeceklerinden olan salep, eskiden kış sabahlarında sokaklarda satılır, müşteriler salep güğümünün oturtulduğu maltız çevresinde hem ısınır, hem salep içerlerdi. Salep içmek için büyük ve kulpsuz porselen fincanlar kullanılırdı.