Frezya Çiçeği Yetiştiriciliği

1.1. Genel Özellikleri
Soğanlı, yumrulu ve rizomlu süs bitkileri içinde en çok yetiştirilen bitkidir. Avrupa’da karanfilden sonra en çok fresia yetiştirilir. Ülkemizde az tanınmakla beraber son yıllarda üretimi artmıştır. Anavatanı Güney Afrika’dır. İlkbaharda çeşitli renklerle evlerimizi süsler. Güzel kokulu narin bir bitkidir. Fresia çiçekleri gövdenin sonunda 900' lik açıyla yer alan bir başağın üzerinde taşınırlar. Her başakta 8-10 kandil bulunur. Kandillerin çapı 5 cm kadardır.

Fresia güzel kokusu nedeniyle parfüm endüstrisinde kullanılır. Korm (soğan) özelliği bakımından glayöle benzer. Fresia'da korm dikildikten bir süre sonra üzerinde yeni bir korm gelişmeye başlar. Yeni korm eski kormun üzerinde gelişir. Çiçeklenme döneminde yeni kormun etrafında kormeller meydana gelir.

Fresia güzel kokusu nedeniyle parfüm endüstrisinde kullanılır. Korm (soğan) özelliği bakımından glayöle benzer. Fresia'da korm dikildikten bir süre sonra üzerinde yeni bir korm gelişmeye başlar. Yeni korm eski kormun üzerinde gelişir. Çiçeklenme döneminde yeni kormun etrafında kormeller meydana gelir.

Fresia bitkisinin ortalama boyu 50-75 cm'dir. Kesme çiçekçilikte uzunluk 35-50 cm, saksı çiçekçiliğinde ise 25-35 cm'dir.
Fresia'nın sıcaklık isteği az olması nedeniyle ısıtma giderleri azdır. Isıtılmayan seralarda da yetiştirilebilir.

1.2. Kesme Çiçek Yetiştiriciliğinde Fresia
1.2.1. Toprak ve Gübre İsteği

Fresia nemli toprakları sever. Suyu iyi tutan, drenaj yeteneği iyi olan, humus içeren ve pH’sı 6.5-7.2 olan hafif alkali ve kumlu toprakları tercih eder. Killi topraklarda da yetişmektedir. Ancak killi topraklarda yetişen fresia'ların boyları kısa, gövdeleri kalın olduğu için ekonomik değeri azdır.
Fresia topraktaki tuzluluğa karşı hassastır. Bu nedenle dikimden önce toprak incelenmeli tuzluluk kontrolü yapılmalıdır. Eğer toprakta tuz sorunu varsa toprak yıkanmalıdır.
Fresia dikiminden önce toprak hazırlığı yaparken, toprağa kimyasal gübre ve ahır gübresi katılabilir. Ancak ahır gübresi tuzluluk meydana getirebilir. Bu nedenle ahır gübresi kullanılırken dikkatli olunmalıdır.
Fresia kasa veya saksılarda yetiştirilecekse en uygun harç hazırlanmalıdır. Harç karışımı şu şekilde hazırlanabilir.
2 kısım bahçe ya da orman toprağı
1 kısım yanmış çiftlik gübresi
1 kısım dişli dere kumu
Yanmış çiftlik gübresi yerine torf, dişli dere kumu yerine iri perlit kullanılabilir.

Dikim yapılacak toprak mutlaka steril edilmelidir. Sterilizasyon kimyasal maddelerle yapılır. Dikimden önce kimyasal maddeden çıkan zehirli gazların uçup gitmesi beklenmelidir. Her dikimde mutlaka taze toprak kullanılmalıdır. Bir kez fresia üretilen toprak 3 yıl kullanılmamalıdır.
Sterilizasyon sonrası 1 m3 harca 2-2.5 kg süper fosfat ve 2 kg potasyum sülfat iyice karıştırılarak temel gübreleme yapılmalıdır. Harç hazırlanırken torf kullanılmışsa 70-150 kg/da triple süper fosfat, 130-350 kg/ da potasyum sülfat, 80-240 kg/da magnezyum sülfat ve 15-30 kg/da amonyum nitrat gerekebilir. Kesin rakamlar harç analizi yapıldıktan sonra verilmelidir.

1.2.2. Dikim Şekli ve Mesafesi
Fresia kormları sera yastıklarına veya saksılara dikilebilir. Dikim yastıklara yapılacaksa yastıkların genişliği 1-1.20 m. olarak hazırlanmalıdır.

Dikim sıklığı bitki çeşidine göre değişiklik gösterir. Ayrıca dikim yapılırken, zamanı ve korm boyu dikkate alınmalıdır. Yaz ve kış dikimi yapılan kormların yaprak gelişimleri arasında önemli farklılıklar vardır.

Sonbaharda çiçek almak için ilkbaharda, ilkbaharda çiçek almak için eylül ayında dikim yapılmalıdır. Fresia düşük sıcaklıkta yetişen bitki olduğu için üretim genellikle kış aylarında yapılır.
Gevşek ve kumlu topraklarda dikim, derin yapılmalıdır. Hafif topraklarda dikim derinliği genel olarak kormlar (soğanlar) için 5 cm, kormeller (yavru soğanlar) için de 3,5 cm kadar olmalıdır. Dikim mesafesi ise soğan büyüklüklerine göre değişir. Yavru soğanlarda sıra arası mesafe 5 cm iken, büyük soğanlarda mesafe 10-15 cm kadar çıkar.

Fresia serada yeterli ışık bulunmadığı veya sera içi sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda saksıda yetiştirilebilir. Bu durumda kormlar dikimden önce 130-150 C'de üç hafta süreyle depolanırlar. Sonra saksılara dikilen kormlar sera içinde sıcaklığı 130-150 C olan bölümlere yerleştirilir. Burada dört hafta bekletilir. Saksılar seraya yerleştirilirken, sera toprağı steril edilmemişse naylon bir örtü üzerine steril saksı harcı konulmalıdır. Daha sonra saksılar buraya yerleştirilmelidir.

2. EKOLOJİK İSTEKLER
2.1. Sıcaklık

Fresia bitkisinin çiçeklenmesi ve gelişmesi üzerine en etkili faktör sıcaklıktır. Sıcaklık 14-180 C' de iken gelişme en hızlıdır. 180 C’nin üzerindeki sıcaklıklarda çiçeklenme gecikir. Bitki uzayıp fazla yaprak oluşturur. Sıcaklık uzun süre yüksek kalırsa çiçeklenme olmaması söz konusudur.
9-120 C gibi düşük sıcaklıklarda da çiçeklenme gecikebilir. Bunun yanında yapraklar ve çiçek sapı kısa kalabilir.
Soğan dikildikten sonra önce yapraklar daha sonra çiçekler oluşur. Gelişim periyodu bitip çiçeklenme periyodu başladığında yapraklanma durur. Bu dönemde sıcaklık yüksek olursa yaprak sayısı artar, çiçeklenme gecikir.

2.2. Işık
Işık etkisi söz konusu olduğunda gün uzunluğu dikkate alınmalıdır. Fresia bitkisinin gelişiminde gün uzunluğu sıcaklık kadar etkili değildir. Yapılan çalışmalar bazı çeşitlerde gün uzunluğunun etkili olduğunu, bazılarında ise etkili olmadığını ortaya çıkarmıştır. Kısa günlerde çiçeklenmenin hızlandığı, uzun gün koşullarında ise çiçek sayısının azaldığı görülmektedir.
Fresia gelişiminde ışık yoğunluğu önemlidir. Işık yoğunluğunun az olduğu dönemlerde çiçek tomurcuğu sayısı azalır. Düşük ışık yoğunluğu ile birlikte sıcaklıkta yükselirse bitkiler zayıf gelişim gösterirler. Yüksek ışık yoğunluğu çiçek tomurcukları ve yan tomurcukların gelişmesini teşvik eder. Yüksek ışık yoğunluğu ve yüksek sıcaklık birlikte olursa çiçek kalitesi düşer.

2.3. Nem
Orantılı nemin fresia' lar üzerindeki etkisi hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Geniş nem dalgalanmalarından kaçınılması gerekir. Sıcaklık nem dalgalanmalarını etkilediği için fresialara zarar verebilir. Fresiaların nemden etkilenmemesi için uygun zamanda gölgeleme ve karartma yapılması gerekmektedir. Güneşli havalarda seralarda orantılı nemin sağlanabilmesi için bitkiler üzerine su püskürtülmeli ve gölgeleme yapılmalıdır. Kış günlerinde ise sera içinde nem oranı yüksek olacağından havalandırma yapılmalıdır. Aksi takdirde nem bazı hastalıkların olmasına yol açabilir.

2.4. Havalandırma
Sera içindeki yüksek sıcaklığın ve nemin sebep olduğu hastalıklardan korumak için havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma bitkinin gelişmesini teşvik eder.

Fresia' ların yaz mevsiminde yetiştirilmesinde havalandırma çok önemlidir. Seralarda uygun bir havalandırma sistemi kurulmalıdır.

3. KÜLTÜREL İŞLEMLER
3.1. Sulama

Dikimden hemen sonra sisleme yöntemiyle her gün sulama yapılmalıdır. Sürgünler çıkana kadar sulama bu şekilde devam eder. Sürgünler çıktıktan sonra damlama sulama yapılmalıdır. Kışın fresia yetiştiriciliğinde botrytis hastalığından korunmak için sulamaya dikkat edilmelidir. Yaz mevsiminde fresia yetiştiriciliği yapılacak ise yağmurlama şeklinde sulama yapılmalıdır.

3.2. Gübreleme
Dikimden önce toprağın ihtiyacına göre temel gübreleme yapılmalıdır. Dikimden sonra yetişme tekniğine göre uygun zamanlarda gübreleme yapılır.
Gübrelemede kimyasal gübrelerin yanında çok olmamak kaydıyla ahır gübresi de kullanılabilir. Fresia yetiştiriciliğinde fosfat içeren gübreler kullanılmamalıdır.

3.3. Hastalık ve Zararlılar

Fusarium çürüklüğü (Fusarium oxysporum): Hastalıklı soğanlar ya hiç gelişemez ya da zayıf gelişim gösterirler. Hastalık geçiren bitkilerin yaprak rengi yeşilden sarıya döner. Kökler kahverengileşir ve çürürler. Soğanların yüzeyinde kahverengi lekeler gözlenir. Toprak sıcaklığı arttıkça hastalığın yayılması hızlanır.
Kontrolü:
1. Hastalıklı soğanlar derhal ayrılmalıdır.
2. Hastalık bir başka bitkiden bulaşabilir. Bu durum göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Toprak sterilizasyonu yapılmalıdır.
4. Soğanlar dikimden önce fungusitlerle muamele edilmelidir.
5. Soğan elde etmek için yapılan fresia yetiştiriciliğinde drenaj ve nemlilik gibi faktörler en uygun şekilde ayarlanmalıdır.

Gri küf (Botrytis cinerea): Yapraklarda ve çiçeklerde lekelenmeyle başlayan bir hastalıktır. Lekeler bütün bitkiyi sarar ve bitki ölür.
Kontrolü:
1. Dikilecek soğanlar sağlıklı olmalıdır.
2. Fazla sulama yapılmamalıdır.
3. Koruyucu önlem olarak bitkiler fungisitlerle ilaçlanmalıdır.
4. Orantılı nem kontrol altında tutulmalıdır.
5. Toprak dezenfeksiyonu yapılmalıdır.

Virüs hastalıkları: Virüsler yapraklarda açık ve koyu renk, kahverengi lekeler oluşturur. Çiçekler küçülür. Virüs hastalıkları, soğanlarla yayılım gösterir.
Kontrolü:
1. Hastalıklı bitkiler hemen ayrılmalıdır.
2. Soğanlar alınırken sağlıklı olanlar alınmalıdır.
3. Seradaki bitkiler sürekli gözlenmelidir.

Yaprak lekesi: İlk önceleri hastalığın fark edilecek bir belirtisi yoktur. Dikimden iki ay sonra yaprakta sarımsı yeşil renkte lekeler ortaya çıkar. Bu lekeler zamanla koyulaşarak kahverengine dönüşür. Bu hastalık, hastalıklı soğanlar ve yavru soğanlarla bulaşır. Korunmak için toprak dezenfeksiyonu şarttır.

Yeşil sinek: Fresia bitkisinde çiçeklerde zararlara yol açar. Çiçek kalitesi düşer. Bu zararlıdan kurtulmak için böcek ilaçları kullanılır.

Trips: Çiçeklerde zararlara yol açar. Brakte (çiçek sapı yaprakçığı) yapraklarında gümüşi renkte çizgilere ve çiçeklenmenin görülmemesine sebep olur. Bu zararlıdan kurtulmak için böcek ilaçları kullanılabilir.

3.4. Yabancı Ot Mücadelesi
Fresia soğanı dikilecek yastıklara dikim öncesinde herbisitlerle ilaçlama yapılır. Kullanılan herbisitin gaz etkili olmaması gerekir. İlaçlama yapıldıktan sonra iyice sulanarak toprağın alt kısımlarına geçmesi sağlanır. Dikim ilaçlamadan hemen sonra yapılmamalıdır. En az 7-10 gün beklendikten sonra dikim yapılmalıdır.

3.5. Destek Sağlama
Destekleme sistemi tavaların ya da saksı gruplarının üzerine dikim öncesi veya dikim sonrası yapılabilir. Desteklemenin amacı bitkinin düzgün büyümesini sağlamaktır. Destekleme sistemi demir veya ağaçtan yapılır. Destekler tavaların genişliğinde ve 1 m yüksekliğindedir. Basamak araları 15-20 cm kadardır.

Destekler karşılıklı gelecek şekilde tavaların kenarına yerleştirilip sabitlenir. Destekler arasına ince teller çekilir. Daha sonrada teller enine pamuk ipliği ile bağlanarak kare şeklinde bağlantılar oluşur. Bu işlem yapılırken her kareye bir fresia bitkisi gelecek şekilde ayarlama yapılmalıdır. Yapılan bu ağlar bitki boyuna göre 3-4 kez tekrarlanabilir.

Destekler karşılıklı gelecek şekilde tavaların kenarına yerleştirilip sabitlenir. Destekler arasına ince teller çekilir. Daha sonrada teller enine pamuk ipliği ile bağlanarak kare şeklinde bağlantılar oluşur. Bu işlem yapılırken her kareye bir fresia bitkisi gelecek şekilde ayarlama yapılmalıdır. Yapılan bu ağlar bitki boyuna göre 3-4 kez tekrarlanabilir.

4. HASAT İŞLEMLERİ
4.1. Hasat
Fresia' da hasat, başak üzerindeki ilk kandilin açmasından hemen önce renk oluşması tamamlandığında yapılır. Hasat geç yapılırsa çiçekler taşıma esnasında zarar görebilir.
Kesim işlemi orantılı nemin yüksek, sıcaklığın düşük olduğu sabah ve akşam saatlerinde yapılmalıdır. Kesim yapılırken keskin bıçaklar kullanılır.

4.2. Tasnif
Hasat edilen çiçekler sap uzunluklarına göre tasnif edilir. Tasnif edilen çiçekler demetlemeden önce su içerisinde bir kaç saat bekletilmelidir.


4.3. Pazara Hazırlama
Fresia' lar beşlik ve onluk şekilde demetler yapılır. İçine yağlı kâğıt döşenmiş 40x30x9 cm ebatlarındaki kartonlara yerleştirilir. Taşıma sırasında demetlerin kaymasını önlemek için demetler içten kutulara tutturulur.

4.4. Depolama
4.4.1. Çiçekler
Hasat edilen fresia çiçekleri hemen pazarlanmayacaksa, su içinde 2-100 C'de 3-5 gün muhafaza edilebilir.

4.4.2. Soğanlar
Hasat işleminden sonra sulama azaltılır. Soğanlar topraktan çıkarılmadan önce sulama tamamen kesilir. Yapraklar kuruduktan sonra soğanlar topraktan sökülür. Sıcaklığı 20-25 0C olan ve iyi havalandırılan bir yerde tel kasalar içinde kurutulmaya bırakılır. Kurutma esnasında soğanlar gölgede tutulur. Daha sonra depolama işlemi yapılır.
Dikimden önce erken çiçeklenme için 31 0C'de 10 hafta ve hemen ardından 13 0C'de 4 hafta depolama yapılır.

kaynak:megep.meb.gov.tr

Frezya

(Freesia), kayısıçiçeği olarak da bilinir, süsengiller (Iridaceae) familyasından, 20 kadar süs bitkisi türünü içeren cins. Anayurdu Güney Afrika olan bu bitkilerin soğansı toprakaltı bölümleri (kormuş), otsu yaprakları ve beyaz, sarı, turuncu ya da mavi renkli, çan biçiminde çiçekleri vardır. Bu limon kokulu çiçekler, gövdeye dik konumlu, yaklaşık 60 cm uzunluğunda gösterişli çiçek başakları oluşturur. Sarı ya da beyaz çiçekleri olan F. refracta ile pembemsi mor çiçekli F. armstrongii. Vesile Buket melezlemede en çok kullanılan iki türdür. Frezyalar evlerde ve bahçelerde yaygın olarak yetiştirilir.