Kertenkele (Lacertilia)

Kertenkele

Kertenkeleler alttakımına giren hayvanlara verilen genel ad.

Sponsorlu Bağlantılar

Birçok cins ve türleri vardır. Bu hayvanların ileri uzayan ince, çatallı dilleri, hareketli gözkapakları vardır. Vücutları uzun, üzeri pullu ya da pürtüklüdür. Ayakları beş parmaklıdır ve iyi gelişmiştir. Uzun, sivri kuyrukları tehlike anında kopup düşebilir. Hepsi yumurtlayarak ürerlerse de, bir kısmının yumurtaları karnında açılır. Böcekler, kurtlar ve yumuşakçalarla beslenirler. Bu nedenle yararlı hayvanlardır. Zararları yoktur.

Örnekler: Toprak renginde, Akdeniz ülkelerinde çok bulunan duvar kertenkelesi (Lacerta muralis), yeşil renkli, Doğu Akdeniz'de yaşayan yeşil kertenkele (L. viridis). Anadolu kertenkelesi (L. anatolica), Amerika'nın tropikal bölgelerinde yaşayan, büyük kabarcıklı iguana (İguana tuberculara), sırtı taraklı kertenkelelerden çöl agaması (Agama mutabilis) vb.

KERTENKELE
Kertenkeleler bukalemun, iguana gibi sürüngenlerin yer aldığı kelerler alttakımının en iyi bilinen grubudur (KELER).

Eskidünya'ya özgü bu hayvanların başı koni biçiminde, dilinin ucu çatallı, pullu gövdesi ince uzun, basık kuyruğu iyi gelişmiştir. Tümünün dört bacağı ve beşer parmağı vardır. Bazıları 40-45 santimetreye erişse bile çoğunun uzunluğu 25 santimetreyi geçmez. Afrika'nın kuzeybatı ve Avrupa'nın güneybatı kesimlerinde yaşayan bir türünün (Lacerta lepida) uzunluğu ise yaklaşık 75 santimetredir.

Kertenkeleler 150 dolayında türüyle kelerlerin bir familyasını (Lacertidae) oluşturur. Türkiye'de 20 kadar kertenkele türünün yaşadığı bilinmektedir. Deniz kıyısından yüksek dağlara, sulak yerlerden kayalık ve kurak bölgelere kadar hemen her yerde bu küçük hayvanları görmek olasıdır. Türkiye'de en yaygın iki türünden kaya kertenkelesi (Lacerta saxícola) 20 santimetreye, tarla kertenkelesi (Ophisops elegans) 15-16 santimetreye kadar uzayabilir.

Kertenkelelerin başlıca besinleri böcekler, örümcekler ve öbür küçük omurgasız hayvanlardır. Birçok keler gihi kopan kuyruklarını kısa sürede yenilerler. Renkleri genellikle sarımsı yeşil ya da yeşilimsi kahverengi olmakla birlikte renk ve desenleri tür içinde bile değişebilir.
Sınıflandırma

• Familya: Lacertidae

• Alt familya: Gallotiinae

• Cins Gallotia
• Cins Psammodromus

• Alt familya: Lacertinae

• Cins Acanthodactylus
• Cins Adolfus
• Cins Algyroides
• Cins Australolacerta
• Cins Darevskia
• Cins Eremias
• Cins Gastropholis
• Cins Holaspis
• Cins Heliobolus
• Cins Ichnotropis
• Cins Lacerta
• Cins Latastia
• Cins Meroles
• Cins Mesalina
• Cins Nucras
• Cins Ophisops
• Cins Pedioplanis
• Cins Philochortus
• Cins Podarcis
• Cins Poromera
• Cins Pseuderemias
• Cins Takydromus
• Cins Timon
• Cins Tropidosaura

KERTENKELE

1. Kertenkeleler alt-takımından, özellikle de özkertenkelegiller familyasından sürüngenlerin genel adı. (Kertenkele, gündüzcü, böcekçil, genellikle küçük bedenli, hareketli gözkapaklı, gerektiğinde kuyruğunu koparıp bırakabilen, karnı yere değerek hızla koşabilen bir sürüngendir.)
2. Deniz kertenkelesi, tropikal denizlerde yaşayan, dişleri güçlü kemiklibalık. (Synodidae familyası.)

—ANSIKL. Kertenkeleler, en soğuk bölgeler ve Madagaskar adası dışında bütün Eski Dünya'ya yayılır. Hepsinin de çatallı ve çok hareketli bir dili, hareketli gözkapaklan, çenelerinin iç kenarında dizili dişleri ve gerektiğinde kopup düşmesini sağlayabildiği bir kuyruğu vardır. Özkertenkelegiller familyasının en iri türleri Lacerta cinsinde toplanır: boyu 90 cm'yi bulabilen benekli kertenkele (Lacerta lepida), yeşil kertenkele (İL. viridis); kum kertenkelesi ya da çevik kertenkele (L. agilis); kuzey bölgelerine en çok sokulan tür olan da ğurgan kertenkele (L. zootoca vivipara); en güneyde bulunan tür olan duvar kertenkelesi (L. podarcis muralis).

Güneyde yaşayan türlerden Cezayir pütürlü pullu kertenkelesi (Psammodromus algirus) çalılara tırmanır. İtalyan kertenkelesi (Algyroıdes fitzingeri) İtalya ve Korsika'da yaygındır. Öbür özkertenkelegillere daha çok Güney Afrika’da, Afrika’nın ve Asya'nın (Acanthodactylus, Enemies) yarı çöl bölgelerinde ve bazı ağaççıl türlerin bulunduğu tropikal ormanlarda rastlanır. Kertenkelelerin hepsi böcekçil ve gündüzcüdür; geceleri yeraltı yuvalarına sığınırlar ve gündüzleri güneşe çıkarak beden içi sıcaklıklarını dengelerler.

Mavi Kertenkele (Calotes bachae)

Bilim adamları, düz görme açısından saklanan yeni bir parlak mavi kertenkeleyi tesbit ettiler.Vietnam'da bulunan ve Calotes bachae olarak isimlendirilen kertenkelenin uzun zamandır Myanmar ve Tayland'da bulunan bir başka mavi kertenkele türü olduğu düşünülüyordu. Genetik analizi ve hayvanların diğer boyut ve pul gibi karakteristik özelliklerini inceleyen çalışmadan sonra Zootaxa dergisindeki bir makaleye göre kertenkele yeni bir türe ait.

Makale’nin öncü yazarı Timo Hartmann “İlk bakışta yeni tür az çok Asya’nın Güneydoğusundaki mavi kafalı kertenkeleler, Calotes mystaceus, ile aynı gözüküyor” diyor. “ve bilim adamları bu zamana dek hiç yakından göz atmadılar.” Çiftleşme döneminde, erkek kertenkelelerin renkleri -28 santimetre uzunluğuna ulaşabilen- kobalt maviden, açık turkuaz arasında değişen, özellikle daha canlı bir hal alıyor. Harmann, bunun birinci amacının elbette dişileri çekmek ve diğer erkeklerin gözünü korkutmak olduğunu söylüyor.“Gün boyunca kertenkelenin yeşil ve mavi tonları çarpıcı olsa da, gece olduğunda koyu kahverengi gözüküyor ; hiçbir parlak renklenme göstermiyor” diyor Hartmann (Almanya, Bonn'da bulunan Koenig Müzesi'nin sürüngen bilimi departmanında çalışan ve doktora adayı.)

Yeni tesbit edilen hayvanımız Cat Tien Ulusal Parkı'nın açık bölgelerinde, Bu Gia Map Ulusal Parkı'nın sık tropikal ormanlarında ve muhtemelen şaşırtıcı şekilde, Ho Chi Minh şehrinin merkezindeki parklarda bulunmuştu.Keşif, Vietnam’daki Cat Tien Ulusal Parkın'daki sürüngenleri ve amfibileri içeren bir anketin sonucu olarak ortaya çıktı. Calotes mystaceus‘e ait olduğuna inanılan projenin örnekleri, Vietnam’daki tüm amfibi ve sürüngen türlerinin DNA barcodlarını veritabanı olarak toplamak üzerinde çalışan Rus bilim adamlarıyla paylaşıldı.

Belli genetik işaretleri karşılaştıran barkodlama sırasında ortaya çıktı ki, önceki bilinen tür ile şimdi Calotes bachae olarak bilinen tür arasında ciddi miktarda genetik farklılık var. Bu bulgu beklenmedikti; ancak sık olmayan bir durum değil diyor, Lumonosov Moskova Devlet Üniversitesi, Zooloji Departmanından yardımcı yazar Nick A. Poyarkov. “Birçok açıdan iki farklı türdeki kurbağa ya da kertenkele gerçekten benzer gözükebilir ama derin bir genetik ayrımları vardır” Poyarkov.

Diğer araştırmalar gösterdi ki aslında iki türü çıplak gözle de ayırmak mümkün. Calotes bachae sırtında soluk kahverengi lekelere sahip ve yüzünde sarımtırak bıyık benzeri bir çizgisi var. Buna karşın Calotes mystaceus’un koyu kahverengi noktaları ve beyaz bir bıyığı var. Hartmann’ın söylediğine göre bu farklılıklar özellikle çiftleşme dönemlerinde daha belirgin oluyor.Hartmann’ın söylediği son şey aslında türlerimizi ne kadar az tanıdığımızı gösteren bir kanıt. “Eminim ki Asya’nın Güneydoğusunda halen genel olarak daha birçok yeni kerkenkele türü keşfedilmek için bekliyordur.”

Boynuzlu Kertenkele (Phrynosoma)

«Boynuzlu kertenkele» ler, iguana ailesinin ayrı bir dalını meydana getirirler. Öbür iguanaların hemen tamamıyle ağaçların ve çalıların üzerinde yaşamalarına rağmen, bu tür yalnız yerde bulunur, bu arada rengi çevreye uyduğundan görülmesi son derece zorlaşır.
«Boynuzlu kara kurbağası» (Phrynosoma cornutum) adı daha iyi bilinen bu ilginç hayvanın bütün vücudu, tıpkı bir iğne yastığına saplı iğneler gibi dağılmış dikenlerle kaplıdır. En çok 15 santim uzunluğunda olabilir ve bunun sadece üçte biri kuyruktur. Boynuzlu kara kurbağası, yer değiştireceği vakit, önce amfibyumları hatıra getiren küçük sıçrayışlarla harekete geçer. Ancak bundan sonra böceklerin arkasından tam hızla koşmaya başlar. Avlarını yakalamak için dilinden kara kurbağası tarzında yararlanır. Akşam gelince, ya da gözetlendiğini hissedince kuma gömülür.

Dikenler ve olağanüstü büyümüş pullar, hayvanın vücudunun hatlarını karartarak görülmesini güçleştirdikten başka, savunma silâhı olarak da vazife görürler. Yılanların çoğu boynuzlu kara kurbağalarına sataşmaktan çekinirler. Bir boynuzlu kara kurbağası, arada bir yılan tarafından yenilecek olsa dahi intikam almanın yolunu bulur. Yutulurken başını iki yana çevirmek suretiyle, yılanın boynunu deler. Boynundan bu kertenkele türünün dikenleri fışkıran ölü yılanlar görülmüştür. «Boynuzlu kara kurbağası» bu vakalarda hayatını kurtaramamış, fakat yılanı da ölüme sürüklemiştir.
Boynuzlu kara kurbağası'nın bir başka savunma usulü düşmanının üzerine «kanlı gözyaşları» fırlatmasıdır. Tabiat bilginleri, önce masal sanılan bu özelliği gözleriyle görmüşlerdir. Fakat gözlerinden kan püskürmesi için, hayvanın ya çok heyecanlı, ya da öfkeli olması lâzımdır. O zaman artan kan basıncının, göz kapaklarının iç zarmdaki kılcal damarları patlattığı sanılmaktadır.
Boynuzlu kara kurbağası, Meksika ile Birleşik Amerika'nın Kolorado eyaleti çöllerinde yaşar. Rengini çevreye uydurur. Kumun üzerinde sarı renktedir, çam ormanlarında sırtında likenleri taklit eden lekeler belirir, bazalt kayalarının üzerinde siyah olur, Kolorado'daki Büyük Kanyon kıyılarında yer beyaz kiremit rengi çakıllarla örtülü olduğundan, boynuzlu kara kurbağası'mn vücudundaki lekeler de aynı rengi alır.

Meksika'nın yüksek yaylalarında rastlanan bir türü 3 000 metre yükseklere kadar çıkar ve en şiddetli gece soğuklarına karşı koyar. Alçak alanlarda yaşayan boynuzlu kara kurbağaları, normal şekilde yumurta yumurtlarlar, fakat bu yüksekteki tür, yumurtaları, yavrular dünya yüzüne çıkmaya hazır oluncaya kadar geçen sürece vücudunda alıkor.
Boynuzlu kara kurbağası, nerede yaşarsa yaşasın, karnını başlıca karıncalarla doyurur. Arada kınkanatlıları ve başka küçük böcekleri de yer.

Boyunlu Kertenkele Volan (Chlamydosaurus kingii)

Hayvanların çok şaşırtıcı korkutma yöntemleri vardır. Örneğin Avustralya'da yaşayan volan-boyunlu kertenkelenin, boynunun etrafında, tehdit edildiğinde ortaya çıkan, geniş, yuvarlak bir yaka gibi yaydığı deriden bir gerdanlık vardır. Bu yuvarlak yaka siyah, beyaz, kahverengi ve kırmızı renkli, sarı benekli parlak bir desenle süslenmiştir.

Bunun dışında, volanlı-kertenkele genellikle arka ayakları üzerinde durur ve kamçı gibi olan kuyruğunu düşmanı kamçılamak ister gibi dalgalandırır. Kertenkele aynı zamanda da tıslar ve düşmanlarına tehlike sinyali veren ağzını da açabildiği kadar açar.