Mevlevilik

MsXLabs.org & Temel Britannica

Özünü Mevlana'nın düşünce­lerinden alan Mevlevilik Anadolu'da doğmuş en eski tarikatlardandır. Mevlana sağlığında kendisine bağlı olanları bir tarikat içinde örgütlememiş, yalnızca be­lirli kurallar koymuş, davranış biçimleri öğütlemişti. Mevlevilik'in kurucusu sayılan Mev­lana'nın oğlu Sultan Veled (1226–1312) baba­sına bağlı olanların dağılmasını önlemek ama­cıyla türbesinin yanında bir dergâh kurmuş, çeşitli yerlere halifeler göndererek, kitaplar yazarak Mevlana'nın düşüncelerini açıklama­ya ve yaymaya çalışmıştır. Sultan Veled'den sonra Konya'daki dergâhın başına Mevlana soyundan gelen birinin geçmeye başlamasıyla da tarikat geleneği oluşmuştur. Ama Mevlevi­lik'in öbür tarikatlar gibi tekkeler biçiminde örgütlenmesi, ayrı bir giyim kuşam tarzına, törene sahip olması 15. yüzyılda gerçekleş­miştir.

Genellikle mevlevihane denen Mevlevi tek­keleri şeyhlerin ve dervişlerin birlikte yaşa­dıkları, her birinin ayrı ayrı işlevi olan çeşitli bölümlerden oluşur. En önemli bölüm tarika­ta özgü törenin yapıldığı semahanedir. Mevle­vilik'in dinsel töreni olan sema, müzik eşliğin­de yapılan bir tür danstır. Mevlana'nın sağlı­ğında hiçbir kuralı olmayan sema, sonradan özel giysilerle yapılan, ayrıntılı kuralları olan bir tören biçimini almıştır. Semaya eşlik eden ve mevlevi ayini denen sözlü müzik yapıtları da Mevlana'nın Mesnevisinden seçilmiş bö­lümlerin bestelenmesiyle oluşturulmuştur.

Mevlevilik'e giren kişi belli bir süre tekke­de hizmet ettikten sonra derviş olur. Derviş­likten sonraki aşama dedeliktir. Onun üstün­de de şeyhlik bulunur. Şeyhler başında bulun­dukları tekkeyi çelebi olarak anılan Konya' daki merkez dergâhın şeyhine bağlı olarak yönetirlerdi. Tekkelerin giderleri de öbür tarikatlarda olduğu gibi vakıflar yoluyla karşı­lanırdı.

Osmanlı döneminde Anadolu'da, Rumeli' de ve Suriye, Irak, Mısır gibi Arap ülkelerin­de yaygınlık kazanan Mevlevilik, Türkiye'de öbür tarikatlarla birlikte 1925'te yasaklandı. Ama ertesi yıl Konya'daki Mevlana Türbesi ve Dergâhı müze olarak ziyarete açıldı. İstan­bul'daki Galata Mevlevihanesi de onarılarak 1975'te Divan Edebiyatı Müzesi yapıldı. Gü­nümüzde Mevlana'nın ölüm yıldönümünde bir hafta süreyle (7-14 Aralık) Konya'da ve çeşitli yerlerdeki festivallerde sema gösterileri de sunulmaktadır.